Neytron Ulduzları- Qara Dəlik Olmayan Ən Ekstremal Şeylər ｜ Kurzgesagt

Video

Transkriptlər

Neytron ulduzları kainatdakı ən ekstremal və çılğın şeylərdən biridir.

Nəhəng atom nüvəsi, ulduzlar qədər iri, sadəcə bir neçə kilometrdir

və onlar varlıqlarını əzəmətli bir şeyin ölümünə borcludur.

Ulduzlar kövrək tarazlığa görə mövcuddur.

Milyonlarla milyardla trilyonlarla ton isti plazmanın kütləsi

cazibə qüvvəsi tərəfindən daxilə çəkilir

və cismi nüvəni əridəcək qüvvə ilə birlikdə sıxır.

Hidrogen heliuma birləşir

bu da cazibə qüvvəsinə qarşı itələyən və qaçmağa çalışan enerjini buraxır.

Bu tarazlıq mövcud olduğu müddətcə,

ulduzlar olduqca sabitdir.

Nəticədə hidrogen tükənəcəkdir.

Günəş kimi orta ölçülü ulduzlar,

nəticədə ağ cırtdana çevrilməzdən öncə, heliumu karbon və oksigenə yandırdıqları nəhəng bir mərhələdən keçər

Ancaq kütləsi Günəşdən böyük ulduzlarda

helium tükəndikdə maraqlı şeylər baş verir.

Bir anlıq cazibə qüvvəsi təzyiq, radiasiya növlərinə qalib gəldi.

Ulduzu əvvəlkindən daha sıx sıxaraq

nüvə daha isti və sürətli yanarkən,

ulduzun xarici qatları yüzlərlə dəfə şişərək

daha ağır elementləri birləştirir.

Karbon əsrlərlə neona,

bir ildə neon oksigenə,

aylarla oksigen silisiuma

və bir gündə silisium dəmirə dönər.

və sonra

ölüm

Dəmir nüvə külüdür, enerji vermir

və birləşə bilmir.

Birləşmə anidən durur və tarazlıq sona çatır.

Birləşmənin xaricə doğru təzyiqi olmadığından

nüvə ulduzun üzərindəki nəhəng ağırlığı ilə əzilir.

İndi baş verənlər vahiməli və qorxuncdur.

Elektron və proton kimi hissəciklər əslində bir-birinə yaxın olmaq istəmir,

lakin dağılan ulduzun təzyiqi o qədər böyükdür ki,

elektron və protonlar neytronlara birləşir

və sonra atom nüvəsindəki kimi sıx şəkildə bir-birinə sıxılır.

Dünya ölçüsündə olan bir dəmir top

bir şəhərin ölçüsündə saf bir nüvə maddəsindən ibarət bir topun içərisinə sıxışdırılır.

Ancaq təkcə nüvə deyil, bütün ulduz partlayır.

Cazibə qüvvəsi xarici qatları 25% işıq sürətində dartır.

Bu partlayış dəmir nüvədən sıçrayaraq xaricə doğru partlayan bir şok dalğasını yaradır.

və ulduzun qalan hissəsini kosmosa atır.

Biz buna süpernova partlaması deyirik

və o bütün qalaktikanı daha parlaq edəcək.

Ulduzun qalıqları indi bir neytron ulduzudur.

Onun kütləsi yer kürəsinin kütləsindən milyon dəfə çoxdur,

ancaq təxmini 25 km enində bir cismə sıxışdırılmışdır.

Bu, yaşayan bütün insanların kütləsinin

neytron ulduz maddəsinin 1 sm kubuna sıxışdırıla biləcək qədər olduqca sıxdır.

Bu, bir qənd ölçüsündəki sahədə təxminən bir milyard tondur.

Başqa bir deyimlə, bir fincan qəhvədəki Everest dağı kimi.

Xaricdən bir neytron ulduzu inanılmaz dərəcədə ekstremaldır,

onun cazibə qüvvəsi Qara dəlik ətraf mühitində ən güclüsüdür.

və əgər daha sıx olsa, ilk olacaqdı.

İşıq onun ətrafında meyil edir ki, bu da onun arxa və ön hissəsini görə biləcəyiniz deməkdir.

Günəşin 6 min dərəcəsi ilə müqayisə edildiyində onu səthi 1 milyon Selsiyə çatır.

Yaxşı! Gəlin neytron ulduzunun içərisinə baxaq.

Bu nəhəng atom nüvəsi bir çox cəhətdən ulduz olmasına baxmayaraq,

həm də maye bir nüvənin üzərində qatı qabıqları olan planetlərə bənzəyir.

Qabıq son dərəcə sərtdir

Ən kənardakı qatlar içərisindən keçən bir elektron dənizi ilə

kristal hörgü içərisində sıxışdırlmış süpernovadan qalan dəmirdən yaranır.

Daha dərinə gedərək cazibə qüvvəsi nüvəni bir-birinə daha çox sıxır.

İki neytronu birləşdirən daha az proton taparıq.

Qabığın əsasına çatana qədər,

burada nüvəciklər bir-birinə toxunmağa başlayana qədər sıxılır.

Protonlar və neytronlar milyonlarla proton və neytronlar ilə nəhəng nüvələrin uzun silindrlər və təbəqələr əmələ gətirməyi yenidən düzəldir.

Fizikşünasların adlandırdığı kimi spaqetti və lazanya şəklindəki “nüvə makaronu”.

Nüvə pastası o qədər sıxdır ki, kainatdakı ən sıx material ola bilər.

Əsasən qırılmayandır.

Bir neytron ulduz içərisindəki makaron parçaları

Himalay dağları qədər ağır bir neçə santimetrlik dağlar düzəldə bilir.

Sonunda makaronun altında biz çəyirdəyə çatırıq.

Maddənin xassələrinin bu cür sıxıldığı zaman nə olduğunu həqiqətən bilmirik.

Protonlar və neytronlar kvark qluon plazması adlanan kvark okeanında əridilə bilər.

Bu kvarkların bəziləri qəribə bir kvarka çevrilə bilər,

xüsusiyyətləri ilə bir növ qəribə bir maddə meydana gətirir ki, bu barədə də tam bir video hazırlamışıq.

Ya da sadəcə proton və neytron olaraq qalarlar.

Heç kim dəqiq bilmir.

Və buna görə də elmlə məşğul oluruq.

Hamısı olduqca ağır şeylərdir.

Sözün həqiqi mənasında kosmosa qayıdaq.

Neytron ulduzları ilk dəfə dağılıdığında

qollarını açan balerina kimi çox sürətli fırlanmağa başlayır.

Neytron ulduzları saniyədə bir neçə dəfə dönən səma balerinaları kimidilər.

Bu pulsarlar yaradır,

çünki onların maqnit sahəsi hər dəfə fırlandıqda keçən radio dalğalarının şüasını yaradır.

Bu radio pulsarları Süd Yolunda təxminən 2 minə yaxın bilinən neytron ulduzudur.

Bu maqnit sahələri kainatda ən güclüsüdür.

Var olduqdan sonra Dünyanınkından katrilyon qədər güclüdür.

Biraz sakitləşənə qədər onlara maqnetar deyilir.

Ancaq mütləq ən yaxşı növ neytron ulduzları digər neytron ulduzları ilə dostdurlar.

Cazibə qüvvəsi dalğaları enerjiyi şüalanmadan uzaqlaşdıraraq kosmos-zamanda dalğalanır,

onların orbitləri çürüyə bilir

və “Kilonova” partlayışı ilə partlayar və kanallarını kainata qusarlar.

Şərtlər o qədər ağır gələr ki,

bir anlıq ağır nüvələr yenidən yaranar.

Bu dəfə nüvələri bir araya gətirmək birləşmə deyil,

ancaq ağır neytronla zəngin maddə parçalanır və yenidən yığılır.

Yalnız yaxın zamanda bunun kainatda qızıl, uraniyum, platin və daha çox sayda ağır elementlərin çoxunun mənşəyi olduğunu öyrəndik.

Beləliklə, onlar iki neytron ulduzu çökən və yenə yox olmaqda olan qara dəlik halına gəlirlər.

Elementlər yaratmaq üçün yalnız iki ulduz yox olmamalıdır.

Onlar iki dəfə yox olmalıdır.

Milyonlarla il ərzində bu atomlar yenidən qalaktikaya qarışacaqdır.

Ancaq bəziləri cazibə qüvvəsinin dövrü təkrar edən ulduzlar və planetlər meydana gətirmək üçün bir yerə gəldiyi bir buludun içində sona çatır.

Günəş sistemimiz buna bir nümunədir

və bizdən öncə gələn neytron ulduzlarının qalıqları ətrafımızdadır.

Bütün texnoloji müasir dünyamız

keçmiş illərdəki neytron ulduzlarının elementlərindən əmələ gəlmişdir.

Atomlar bir araya gələrək, bizi və dünyanı yaratmaq üçün 13 milyard illik bir səyahətə çıxır.

Və bu olduqca təmkinlidir.

O vaxta qədər onlara kağız üzərində baxa bilərik.

12,020 insan “KOSMOS” erası təqvimi gəldi.

Satışa çıxarılanadək və bir daha satılmayana qədər indi sifariş edə bilərsiniz

Merkuri üzərindəki buludlu Venera Dyson şəhərlərini ziyarət edin

və Günəş sistemimizin sərhədlərini keçin.

Əvvəllər ABŞ və Avropaya çatdırırdıq,

ancaq indi dünyanın hər yerinə göndəririk.

Bir oyuncaq və ya paltar ya da afişa da ala bilərsiniz.

Sizin üçün şirin fürstələrimiz də var.

Dostlarınız, ailəniz və uşaqlarınız üçün Miladda əldə edin

ya da müşahidə oluna bilən kainatda Günəşə bənzər ulduzların yaşana bilən sahəsində

100 milyard Dünyaya bənzər planetlərin olduğu faktından uzaqlaşın.

və son bir neçə ildə heç birinə ziyarət edə bilməyəcəksiniz.

son bir neçə ildə hamısını satdıq, buna görə tələsmirik, amma saat keçir.

Mağazamızdan nəsə almaq Kurzgesagt’ı dstəkləməyin ən yaxşı yollarından biridir.

Çünki sayənizdə bu kanalı hər kəs üçün sərbəst edə bilərik

və daha gözəl şeylər düzəldə bilərik.

Xoş ulduzlararası illərə! 12,020