Video

Transkripte

Cila eshte natyra e vertete e universit?

Per t’i dhene pergjigje kesaj pyetje,

njerezit sjellin modele per te pershkruar boten.

Ne i veme ne prove keto modele dhe mesojme cfare te mbajme dhe cfare jo.

Por sa me shume mesojme,

aq me te komplikuara dhe te cuditshme keto modele behen.

Disa prej tyre aq shume,

sa eshte e veshtire te dish se per cfare jane ato saktesisht.

Si Teoria e Fijeve

Nje model i famshem kontraversal qe shpesh keqkuptohet,

qe shpjegon natyren e gjithckaje.

Si aritem tek ajo dhe a eshte vertet e sakte?

Apo eshte thjesht nje ide per ti hedhur nje sy?

Per te kuptuar natyren e vertete te realitetit,

ne i kemi pare gjerat nga afer dhe jemi mahnitur.

Pamje te mahnitshme ne pluhur,

zmadhimin e krijesave te cuditshme

robote proteinash komplekse

te gjitha keto te perbera nga struktura molekulash

te perbera nga nje pafundesi gjerash edhe me te vogla

Atomet

Ne menduam se kjo ishte shtresa e fundit e realitetit

deri sa ne i perplasem ato bashke shume forte

dhe zbuluam gjera qe nuk mund te ndahen me

grimcat elementare

Por tani, kemi ne problem :

Ato jane aq te vogla sa nuk mund te shihen me.

Po te mendosh : Cfare eshte te shikosh ?

Per te pare dicka, ne na nevoitet drita, nje vale elektromagnetike.

Kjo vale godet siperfaqen e gjeravae

dhe reflektohet pas ne syrin tend.

Kjo vale mban informacionin per objektin

qe truri ty qe krijoje nje imazh.

Pra nuk mund te shohim dicka pa ndervepruar me te ne nje menyre.

Te shohesh eshte te prekesh nje proces aktiv, jo nje pasiv

Ky nuk eshte nje problem per shumicen e gjerave.

Por grimcat jane

Por grimcat jane shume

Por grimcat jane shume, shume

Por grimcat jane shume, shume te vogla.

Dhe keshtu valet elektomagnetike qe ne perdorim per te pare

jane shume te medha per ti prekur ato.

Drita e dukshme kalon permes tyre

Ne mund ta zgjidhim kete duke krijuar vale elektromagnetike

me gjatesi shume me te vogel

Por me shume vale, do te thote me shume energji.

Dhe kur prekim nje grimce me nje vale qe ka shume erergji

ajo e ve ne levizje

Duke pare nje grimce, ne e ndryshojme ate

Pra, ne nuk mund t’i matim saktesisht grimcat elementare

Ky fakt eshe kaq i rendesishem sa qe ka nje emer

Principi i Paqartesise i Heisenbergut

Baza e gjithe fizikes kuantike

Keshtu, si duken grimcat atehere ?

Cila eshte natura e tyre

Ne nuk e dime

Nese ne shohim shume thelle

ne mund te shohim nje sfere te turbullt

por jo vete grimcen

Ne thjesht dime qe ato egzistojne

Por nese eshte keshtu

si mund te bejme shkence me to ?

Ne beme ate qe njerezit bejne dhe krijuam nje model te ri :

Nje trillim matematikor.

Modeli i pikes se grimces

Ne vendosem se nje grimce eshte nje pike ne hapesire.

Nje elektron eshte nje pike me nje ngarkese te caktuar dhe nje mase te caktuar.

Te gjitha te padallueshme nga njeri tjetri.

Keshtu fizikantet mund ti percaktojne ata

dhe te llogarisin nderveprimin e tyre.

Quhet Teoria e Fushes Kuantike, dhe zgjidh shume probleme

I gjithe modeli standert i fizikes se grimcave bazohet tek ajo

dhe kjo teori parashikon dhume gjera shume mire.

Disa vecori kuantike te elektronit per shembull

jane testuar dhe jane te sakta deri ne

0.

0.00

0,0000

0,000000

0,00000000

0,0000000000

0,000000000000

0,0000000000002 %

Keshtu, nderkoh qe grimcat nuk jane net te vertete pika,

duke i trajtuar si te tilla

ne mund te marim ne imazh shume te mire te universit.

Kjo ide jo vertem qe e perparoi shkencen

por coi dhe tek shume lloje te teknologjise qe ne perdorim perdite

Por ka nje problem te madh

GRAVITETI

Ne mekaniken kuantike, te gjitha forcat mbajen nga ne grimce e caktuar.

Por, bazuar ne realtivitetin e pergjithshem te Ainshtajnit,

Graviteti nuk eshte nje force si te tjerat ne univers.

Nese universi do te ishet ne drame

grimcat do te ishin aktoret

por graviteti do te ishte skena

Per ta thene me thjesht, graviteti eshte ne teori e gjeometrise.

Gjeometira e vete hapesire-kohes.

E distancave, me te cilat ne na duhet te pershkruajme me precizion absolut

Por duke qene se nuk ka precizion ne matjen e gjerave ne boten kuantike

modeli yne i gravitetit nuk punon ne boten kuantike

Kur fizikantet u perpoqen te shtonin gravitetin ne model duke shpikur nje grimce te re

matematike e tyre u be lemsh

dhe ky eshte ne problem i madh

Nese ne mund te shtonim gravitetin ne fiziken kuantike dhe modelin standart

ne do te kishim nje toeri te gjithckaje

Keshtu, disa njerez shume te zgjuar sollen nje model te ri

Ata pyetetn: Cfare eshte me komplekse se nje pike

Nje vije

Nje vije ose nje fije

Teoria e fijeve lindi.

Ajo qe e ben kaq elegante teorine e fijeve

eshte se pershkruan shume grimca elementare te ndryshme

si modele te ndryshme te vibrimit te fijeve.

Ashtu sikur vibrimet e fijeve te nje violine mund te japin shume nota te ndryshme

nje fije mund te jam shuem grimca te ndryshme.

Me e rendeshishmja, perfshihet graviteti

Teoria e fijeve premtoi te unifikonte te gjitha forcat themelore te universit

Kjo skaktoi nje gezim shume te madh.

Teoria e fijeve shpejt u quajt teoria e gjithckaje

Fatkeqsisht, teoria e fijve i ka

fijet e bera lemsh.

Shumica e matematikes se toerise se fijeve

nuk punon ne universin tone 3 dimensional.

Teoria e fijeve kerkon me shume dimensione qe te punoj

Keshtu, teoricienet e saj bene llogaritje ne modele te tjera te universit

Dhe pastaj provuan te hiqnin 6 dimensione shtese dhe te pershkruanin universin e tyre

Deri me sot, askush nuk ka patur sukses

dhe asnje prove e teorise se fijeve nuk eshte aritue me eksperiment

Pra teoria e fijeve nuk e zbuloi natyren e universit tone.

Dikush mund te thote se

teoria e fijeve eshte komplet e padobishme

Shkenca eshte e gjitha per eksperimentet dhe parashikimet.

Nese nuk mund te besh keto

perse duhet te lodhim veten me fijet?

E gjita eshte se si e perdorim ate.

Fizika e bazuar mbi matematiken

2 + 2 = 4

Dhe kjo eshte e vertete duam apo s’duam

Dhe matematika e teorise se fijeve nuk punon.

Prandaj kjo toeri eshet ende e paperdorshme.

imagjinoni sikur deshiron te ndertosh nje anije

por ke vetem skemen per nje varke te vogel.

Ka shume ndryshime:

Motori

motori, materialet

motori, materialet, skelat

por te dyja kane te njejtin thelb

Gjera qe lundrojne

Keshtu duke studjuar keto skica

mund te kuptosh se si te ndertosh nje anije te vertete

Me teorine e fijeve

ne mund te provojme t’iu japim pergjigje pyetjeve per gravitetin kuantik

qe ka qene duke i sfiduar fizikantet per dekada te tera.

Ose si punojne vrimat e zeza

apo paradoksin e informacionit.

Teorita e fijeve mund te na coj ne drejtimin e duhur.

Kur perdoret si duhet

Teoria e fijeve mund te behet nje vegel e cmuar e fizkaneve teoricien

dhe te na ndihmoj te zbulojme aspekte te reja te botes kuantike

dhe matematike te bukur.

Pra, ndoshta teoria e fijeve

nuk eshe teoria e gjithckaje.

Por eshte sikurse teoria e pikes-grimce.

Mund te jete nje model tej mase i dobishem.

Ne ende nuk e dime natyren e vertete te realitetit

Por mund te vazhdojme te sjellim modele te reja dhe te provojme ta gjejme ate

Deri sa nje dite,

Deri sa nje dite, ndoshta

Deri sa nje dite, ndoshta, ne do ta mesojme