Video

Transkriptlər

Tanrılar kral Midasa bir arzu haqqı verəndə, o, toxunduğu hər şeyin qızıla çevrilməyini istədi.

Midas çox sevinirdi.

Ağaclar, qayalar, binalar hamısı qızıla çevriləcək.

Lakin o tezliklə dəhşət içində başa düşdü ki, yeməyi də qızıla çevriləcək.

Ağrısını dindirmək üçün qızı qucaqlayanda səhvini çox gec başa düşdü.

Var olan ən zəngin insan aclıqdan ölürdü, ürəyi qırılırdı və tək idi.

Qəhvəyi, üfunət iyi verən zibili sehrə- plastikə çevirməyi öyrənəndə bəşəriyyətə də buna bənzər bir hədiyyə bəxş olundu.

Ucuz, steril və rahat olduğu üçün həyatımızı dəyişdi.

Ancaq bu texnologiya möcüzəsi bir az nəzarətdən çıxdı.

Plastik bütün ətrafımızı bürüyüb.

O, yediyimiz heyvanları zəbt edib və indi də bədənimizə yol tapır.

Plastik nədir?

Tariximizin böyük hissəsi boyu insanlar ehtiyac duyduğumuz şeyləri inşa etmək üçün təbiətdə tapılan şeylərdən istifadə edirdilər.

Ancaq təxminən 100 il əvvəl plastikin ixtirası dünyamızı tamamilə dəyişdirdi.

Plastik polimerlərdən, molekul qruplarının uzun təkrarlanan zəncirlərindən hazırlanır.

Təbiətdə polimerlər hər yerdə mövcuddur: hüceyrələrin divarlarında, ipəkdə, saçda, karapas həşaratlarında, DNT-də.

Ancaq həm də onları yaratmaq mümkündür.

Xam nefti onun komponentlərinə ayıraraq və onları yenidən təşkil edərək biz yeni sintetik polimerlər əmələ gətirə bilərik.

Sintetik polimerlər qeyri-adi xüsusiyyətlərə malikdir.

Onlar yüngül və davamlıdırlar və demək olar ki, istənilən formaya uyğunlaşdırıla bilərlər.

Çox vaxt aparan əl işi tələb etməyən plastik asanlıqla kütləvi şəkildə istehsal edilə bilər və onun xammalı böyük miqdarda mövcuddur.

O, həm də inanılmaz ucuzdur və beləliklə plastikin qızıl dövrü başladı.

Bakelit mexaniki hissələr üçün, PVC santexnika elektrik dişliləri və qutuları üçün istifadə edilmişdir, akril şüşə üçün qırılmaya davamlı alternativdir, neylon isə saxlama və döyüş texnikası üçün yararlıdır.

Bu gün demək olar ki, hər şey ən azı qismən plastikdən hazırlanır.

Paltarlarımız, telefonlarımız, kompüterlərimiz, mebellərimiz, məişət texnikamız, evlərimiz və maşınlarımız.

Plastik uzun müddətdir inqilabi material olmaqdan çıxıb, əvəzində zibilə çevrilib.

Qəhvə fincanları, plastik torbalar və ya bananı bükmək üçün əşyalar.

Biz bu fakt haqqında çox da düşünmürük.

Plastik sadəcə görünür və yoxa çıxır.

Təəssüf ki, əslində, bu belə deyil.

Sintetik polimerlər çox davamlı olduğu üçün plastikin parçalanması 500-1000 il çəkir.

Amma nədənsə biz kollektiv olaraq bu super möhkəm materialdan atılmalı olan şeylər üçün istifadə etmək qərarına gəldik.

Plastiklərin 40%-i qablaşdırma üçün istifadə olunur.

ABŞ-da qablaşdırma hər il yaranan tullantıların 1/3-ni təşkil edir.

Onun ixtirasından bəri biz təxminən 8,3 milyard metrik ton plastik istehsal etmişik.

Təkcə 2016-cı ildə bu rəqəm 335 milyon olub.

1907-ci ildən bəri 6,3 milyard metrik tondan çox plastik tullantıya çevrilib.

Bütün bunlar birlikdə yan uzunluğu 1,9 kilometr olan bir kub meydana gətirir.

Bəs biz bütün bu tullantıları nə etdik?

9%-i təkrar emal edilib, 12%-i yandırılıb.

Lakin onun 79%-i hələ də olduğu kimi qalmaqdadır.

Bunların çoxu sonda okeana tökülür.

İldə təxminən 8 milyon ton.

Bu o qədər çox plastik deməkdir ki, 2050-ci ilə qədər okeandakı bütün balıqları üstələyəcək.

Hər yerdə olduğundan, dəniz heyvanları plastikə ilişərək onu udmağa davam edir.

2015-ci ildə dəniz quşlarının 90%-i plastik yeyib.

Bir çox heyvanlar mədələri həzm olunmayan zibillə dolduğu üçün acından öldülər.

2018-ci ildə İspaniyada ölü bir sperm balinası sahilə çıxdı.

O, 32 kilo plastik torba və tor yemişdi.

Bu faciəli olsa da və jurnallar üçün yaxşı üz qabığı yaratsa da, plastikin daha da geniş yayılmış, görünməz bir forması var.

Mikroplastiklər

Mikroplastiklər 5 millimetrdən kiçik parçalardır.

Onlardan bəziləri kosmetika və ya diş pastasında istifadə olunur, lakin əksəriyyəti daim UV radiasiyasına məruz qalan, üzən tullantıların nəticəsidir və kiçik hissələrə ayrılır.

51 trilyon belə hissəcik okeanda üzür və bütün növ dəniz canlıları tərəfindən daha da asanlıqla udulur.

Bu, elm adamları arasında, xüsusən də plastikə əlavə olunan kimyəvi maddələrin sağlamlıq riskləri ilə bağlı narahatlıqları artırdı.

Məsələn, BPA plastik butulkaları şəffaf edir.

Ancaq onun hormonal sistemimizə müdaxilə etdiyinə dair sübutlar da var.

DEHP plastikləri daha elastik edir, lakin xərçəngə səbəb ola bilər.

Mikroplastiklərin zəhərli olması olduqca pis olardı, çünki onlar qida zəncirində yuxarı qalxırlar.

Zooplanktonlar mikro plastik yeyir.

Balaca balıqlar da zooplanktonları yeyirlər.

Eləcə də istridyələr, krablar, yırtıcı balıqlar və onların hamızı bizim qidamızı təşkil edir.

Mikroplastiklər balda, dəniz duzunda, pivədə, kran suyunda və ətrafımızdakı ev tozunda tapılıb.

Hər 10 körpədən 8-i və demək olar ki, bütün yetişkinlərin bədənlərində ölçülə bilən miqdarda, ümumi plastikə əlavə olan ftalatlar var.

İnsanların 93%-nin sidiklərində BPA var.

Bu günə qədər bu barədə çox az araşdırma var və hazırda nəticəsizdir.

Panikaya haqq qazandırmazdan əvvəl daha çox araşdırmaya ehtiyacımız var.

Ancaq əminliklə demək olar ki, planlaşdırmadığımız bir çox şey baş verdi.

Və biz plastik üzərində nəzarəti müəyyən dərəcədə itirmişik ki, bu da qorxuludur.

Amma sadəcə olaraq plastikləri qadağan edə bilərik, elə deyilmi?

Təəssüf ki, məsələ bundan bir az daha qarışıqdır.

Plastik çirklənməsi üzləşdiyimiz yeganə ekoloji problem deyil.

İstifadə etdiyimiz bəzi plastik əvəzediciləri ətraf mühitə başqa yollarla daha yüksək təsir göstərir.

Məsələn, Danimarka hökumətinin son araşdırmasına görə, birdəfəlik plastik torba hazırlamaq o qədər az enerji tələb edir və təkrar istifadə oluna bilən pambıq çanta ilə müqayisədə o qədər az karbon dioksid emissiyası yaradır ki, ətraf mühitə plastik torbadan daha az təsir etməsi üçün pambıq çantanızdan 7100 dəfə istifadə etməlisiniz.

Mürəkkəb bir mübadilə prosesi ilə üz-üzə qalmışıq.

Hər şeyin bir şəkildə ətraf mühitə təsiri var və onlar arasında düzgün balansı tapmaq çətindir.

Plastik həm də hazırda çox yaxşı cavabımız olmayan problemlərin həllinə kömək edir.

Qlobal miqyasda istehsal edilən bütün qidaların üçdə biri heç vaxt yeyilmir və metan istehsal olunan zibilxanalarda çürüyür.

Yeməyin xarab olmasının və lazımsız tullantıların qarşısını almağın ən yaxşı yolu hələ də plastik qablaşdırmadır.

Dünyadakı plastik çirklənmənin böyük əksəriyyətinin hazırda haradan gəldiyini də qeyd etmək vacibdir.

Çaylar vasitəsilə okeana daxil olan bütün plastik tullantıların 90%-i Asiya və Afrikadakı cəmi 10 çaydan gəlir.

Təkcə Çindəki Yangtze hər il 1,5 milyon ton plastiki okeana atır.

Çin, Hindistan, Əlcəzair və ya İndoneziya kimi ölkələr son bir neçə onillikdə təsirli bir sürətlə sənayeləşərək milyardlarla insanın həyatını dəyişdirdi.

Bu inkişaf o qədər sürətli idi ki, zibil atma infrastrukturu bunun gətirdiyi bütün yeni tullantıların toplanması və təkrar emalı ilə ayaqlaşa bilmədi.

Əgər Avropa və ABŞ-dakı siyasətçilər bu problemi həll etmək istəyirlərsə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə infrastruktura sərmayə qoymaq, lazımsız plastik istehsalını minimuma endirmək üçün kampaniyalar və məhsulların yenidən dizaynı ilə evdə plastik çirklənməsi ilə mübarizə aparmaq qədər vacibdir.

Nəticə odur ki, plastik çirklənməyə qlobal nöqteyi-nəzərdən baxmadıqca, onu həll etməyəcəyik.

Plastik çirklənməsi mürəkkəb bir problemdir.

Biz sehrli bir material tapdıq və onunla çox yaxşı vaxt keçirdik, amma diqqətli olmalıyıq, yoxsa Midas kimi istəmədiyimiz bir dünya yaradacağıq.

Sizin fərdi gündəlik hərəkətləriniz hələ də böyük təsirə malikdir.

Nə etdiyiniz önəmlidir!

Birdəfəlik plastikdən imtina edin.

Dostlarınızı və ailənizi də eyni şeyi etməyə təşviq edin.

Şirkətlərə və siyasətçilərə okeanlarımızı təmiz və qidalarımızı təhlükəsiz saxlamaq üçün lazımi addımları atmağa təzyiq edin.

Biz birlikdə plastik çirklənməyə qalib gələ bilərik!

Bu video BMT-nin Ətraf Mühit və onların təmiz dəniz kampaniyası ilə əməkdaşlıq çərçivəsində ərsəyə gətirilib.

Əgər siz də plastiklə bağlı vəziyyəti dəyişdirmək üçün hərəkətə keçmək istəyirsinizsə, cleanseas.org saytına daxil olun və söz verin.