Video

Transkriptlər

Qara dəliklər kainatdakı saf şiddət enerjisinin ən böyük kolleksiyalarıdır.

Əgər onlara çox yaxınlaşsanız, sizi yeyəcək və enerjinizi öz kolleksiyalarına əlavə edəcəklər.

Beləliklə, enerjimiz əbədi olaraq yox olacaq.

Bu, həqiqətən belədirmi?

Əslində, kainatın hiyləgər bir kodu var.

Bu, hər şeyin ölümünə qədər sivilizasiyaları gücləndirməyin, ya da kainatdakı ən böyük bombanı inşa etməyin bir yoludur.

Bəs necə?

Bütün enerjinin, hətta işığın belə, əbədi olaraq qara dəliklərdə qapalı qaldığını öyrənməmişikmi?

Bu, düzdür.

Kainatdakı ən qəribə şey haqqında bildiyinizi düşündüyünüz hər şey sadə bir səbəbdən daha da qəribələşəcək:

Qara dəliklər fırlanırlar.

Qara dəliklər nə üçün fırlanır?

Həqiqətən çox böyük ulduzlar öləndə onların nüvələri öz cazibə qüvvələri altında qara dəliklərə çökür.

Bu o deməkdir ki, çox böyük bir şey çox kiçik olur.

Kainatda mövcud ola biləcək ən xırda şeyə çevrilir.

Lakin ulduzlar fırlanır və kainatımızın əsas xüsusiyyəti odur ki, fırlanan şeylər fırlanmağı dayandırmaq istəmirlər.

Biz buna impuls momenti deyirik.

Bu impuls momenti dayana bilməz.

Fırlanan və kiçilən böyük bir şey daha sürətli fırlanır.

Beləliklə, bir ulduzun nüvəsi çökdükcə, onun impulsu onu qara dəliyə çökənə qədər daha sürətli fırlanmağa məcbur edir.

Və qara dəlik ağlasığmaz sürətlə fırlanmağa davam edir.

Bəziləri saniyədə milyonlarla dəfə fırlanır.

Fırlanan qara dəlikləri xüsusi edən nədir?

Fırlanmayan qara dəliklər kimi, fırlanan qara dəliklərin də hadisələr üfüqü və nüvəsində bütün kütlələrinin cəmləşdiyi sinqulyarlıq var.

Sinqulyarlıq, adətən səth sahəsi olmayan tək, sonsuz kiçik nöqtə kimi təsvir edilir.

Lakin nöqtələr fırlana bilməz, ona görə də fırlanan sinqulyarlıq nöqtə ola bilməz.

Əvəzində bu, rinqulyarlıqdır.

Rinqulyarlıq qalınlığı sıfır olan və səthi olmayan, son dərəcə sürətlə fırlanan, qara dəliyin bütün kütləsini özündə cəmləşdirən halqadır.

Qara dəlik o qədər sürətlə fırlanır ki, fəza və zamanın özünü dəyişdirir.

O, sözün əsl mənasında kosmosu özü ilə sürükləyir.

Bu, fəza-zamanın yeni və çox qəribə bölgəsini yaradır: qara dəliyi əhatə edən Erqosfer.

Əgər fəza və zaman hadisə üfüqünün daxilində tamamilə pozulubsa, deməli, erqosferin içərisində yalnız yarısı pozulmuşdur.

Erqosferin daxilində heç bir şey məna kəsb etmir.

Ora daxil olub, yenidən tərk etmək mümkündür, lakin bu, yəqin ki, yaxşı bir təcrübə deyil.

Bunu belə təsəvvür edə bilərsiniz: statik qara dəliyə düşmək dəlikdən aşağı sürüşməyə bənzəyir.

Fırlanan qara dəliyin erqosferində olmaq ölümcül bir kanaldan aşağı düşmək kimidir.

Qara dəlik öz kinetik enerjisini erqosferə daxil olan hər şeyə fırlanma şəklində ötürür.

Rinqulyarlıq istəsəniz də, istəməsəniz də sizi rəqs etməyə məcbur edir.

Burada sadəcə stabil dayanmaq üçün işıq sürətindən daha sürətli hərəkət etməlisiniz, bu da mümkün deyil.

Lakin burada hiyləgər bir kodumuz var:

Biz bu enerjini oğurlaya bilərik və oğurlamaq üçün çoxlu enerji var.

Monstrdan enerjini necə oğurlamaq olar?

Məsələn, Süd Yolunun mərkəzindəki supermassiv qara dəlik.

Biz ondan bir milyard il ərzində Süd Yolundaki hər bir ulduzun yaydığı enerji qədər enerji oğurlaya bilərik.

Bu enerjini oğurlamağın ən asan yolu, qəribə də olsa, qara dəliyə bir şey atmaqdır.

Biz gördük ki, erqosferə daxil olanda rinqulyarlıq bizə məcbur enerji yükləyir, bu, burulğanda olmağa çox bənzəyir, fəza-zaman ətrafda ora-bura tələsir.

Əgər ağıllısınızsa, sudan öz xeyrinizə istifadə edə və əvvəlkindən daha sürətli üzə bilərsiniz.

Praktikada bu, erqosferə raket göndərmək və qara dəliklə ticarət etmək deməkdir:

Biz ona bir qədər kütlə enerjisi veririk və o, bizə fırlanma enerjisinin bir hissəsini verir.

Amma bu, ədalətli ticarət deyil, biz daha çox qazanırıq.

Normalda raket atsanız, kimyəvi enerjini kinetik enerji ilə mübadilə edirsiniz.

Bu, hovuzda özünüzü irəli itələməyə bənzəyir.

Ancaq erqosferin içinə raket atsanız, bu, dalğa hovuzunda özünüzü irəli itələməyə bənzəyir.

Dalğaların fırlanma enerjisi sizə sadəcə özünüzü itələməklə əldə edə biləcəyinizdən daha güclü təkan verir.

Qara dəliyin fırlanmasından gələn təkan o qədər böyükdür ki, siz erqosferi daxil olduğunuzdan daha çox enerji ilə tərk edirsiniz.

Qara dəlik fırlanma enerjisinin kiçik bir hissəsini sizə verir və bir az yavaşlayır.

Aydındır ki, bunun üçün çoxlu qida lazımdır.

Xoşbəxtlikdən qara dəliklər yemək məsələsində seçici deyillər.

İnkişaf etmiş, gələcək bir sivilizasiya, ehtimal ki, enerjiyə ehtiyac duyduqda asteroidləri qara dəliyə atmaq üçün yığacaqdı.

Ancaq qara dəlikdən enerji əldə etməyin daha yaxşı bir yolu var və qəribə də olsa, o, hər hansı bir canlının inşa edə biləcəyi ən böyük bombanı yaradır:

Qara dəlik bombası

Qara dəlik bombası yaratmaq üçün bizə yalnız iki şey lazımdır: sürətlə fırlanan qara dəlik və böyük bir güzgü.

Güzgü bütöv bir ulduzun enerjisini yığan meqa struktur olan Dyson Sferasına bənzəyir və o, qara dəliyi tamamilə əhatə etməlidir.

Ancaq bizim güzgünü inşa etmək daha asan olardı.

Güzgülər daha sadədir və qara dəliklər ulduzlardan daha yığcamdır.

Güzgünü 10 santimetr qalınlığında etsək, böyük bir asteroidin metalı, yəqin ki, Günəşin kütləsində olan qara dəlik üçün kifayət qədər material olardı.

Güzgü hazır olduqdan sonra bizə sadəcə pəncərəni açmaq və qara dəliyə elektromaqnit dalğaları vurmaq kifayətdir.

Bir topun divara atıldıqdan sonra güllədən daha tez geri döndüyünü təsəvvür edərək, bundan sonra nə baş verəcəyini təsəvvür edə bilərsiniz.

Dalğalar qara dəliyə işıq sürəti ilə dəyir.

Dalğaların kiçik bir hissəsi əbədi yox olmaq üçün hadisə üfüqündən kənara düşür.

Lakin onun daha böyük bir hissəsi qara dəliyin fırlanma enerjisinin bir hissəsini onlara məcbur yüklədiyi erqosferdən sıçrayır və onları gücləndirir.

Onlar indi superradiant saçılmağa başlayırlar, bu bəzəkli elmi sözlər aşağıdakı mənanı verir:

“O, güzgü və qara dəlik arasında fırlanır və güclənir.”

Hər dəfə gedib-gəldikcə, dəfələrlə güclənirlər.

Güzgüdə bəzi pəncərələri açmaqla dalğalar böyüdükcə enerjini çıxara bilərik.

Biz bundan nəzəri olaraq praktiki məqsədlər üçün, trilyonlarla il ərzində sonsuz enerji mənbəyi yaratmaq üçün istifadə edə bilərik.

Ya da, onu partlada bilərik.

Əgər dalğalar sərbəst buraxılmasalar, güzgü parçalanana qədər daha da güclənəcək və qara dəlikdən getdikcə daha çox enerji alacaqlar.

Supermassiv qara dəlik supernova qədər enerji buraxacaq və bu, bombanı hər hansı bir canlının yarada biləcəyi ən böyük partlayışa çevirəcək.

Ölməkdə olan kainatın son evi

Qara dəlik bombasının, Penrose prosesinin və superradiant saçılmanın gözəlliyi ondan ibarətdir ki, onlar elmi fantastika deyillər.

Uzaq gələcəkdə bu, ölməkdə olan kainatımızda sağ qalmağın yeganə yolu ola bilər.

Bütün qırmızı cırtdanlar soyuduqdan və bütün ağ cırtdanlar qara cırtdanlara çevrildikdən sonra kainat əbədi olaraq qaralacaq.

Fırlanan qara dəliklər bütün kainatda həyatın yığa biləcəyi yeganə enerji mənbəyi ola bilər.

Əgər belə olsa, mövcud olan sonuncu canlı bir gün həyatına qara dəliyin ətrafında son qoya bilər.

Bu isə eyni dərəcədə ürküdücü və ruhlandırıcıdır.

Belə çıxır ki, işıq olmasa belə, gedə biləcəyimiz yerlər var.

Qara dəliklər maraqlı olduqları qədər həm də sirlidirlər, lakin onlar haqqında, əslində, təəccüblü ölçüdə məlumatımız var.

Riyaziyyatdan istifadə edərək biz nələrisə hesablaya və qara dəliyin içərisinə düşsək, necə öləcəyimizə dair nəzəriyyələr ortaya qoya bilərik.

Əgər siz riyaziyyatdan həvəslənən və bunları özünüz üçün hesablayan bir insansınızsa, Brilliantdakı dostlarımız onları başa düşməyinizə kömək etmək üçün fantastik bir qara dəlik testi hazırlayıblar.

Brilliant problemlərin həlli ilə bağlı sizə elm adamı kimi düşünməyi öyrədən bir vebsaytdır.

Onlar bunun kimi anlayışları götürür, onları kiçik parçalara ayırır, hər hissədə aydın düşüncə təqdim edir və sonra maraqlı bir nəticə ortaya qoyurlar.

Brilliant.org/nutshell saytına daxil olsanız və ya təsvirdəki linkə klikləsəniz, pulsuz qeydiyyatdan keçə və hər cür maraqlı şeylər öyrənə bilərsiniz.

Kurzgesagt izləyiciləri üçün bonus olaraq ilk 688 nəfər illik üzvlükdən 20% endirim əldə edəcək.

Əgər qara dəliklər haqqında həqiqətən öyrənmək və Kurzgesagt-ı dəstəkləmək istəyirsinizsə, bu, bunu etməyin ən yaxşı yollarından biridir.