Video

Transkript

Kara delikler evrendeki en büyük saf enerji koleksiyonlarıdır.

Eğer çok yaklaşırsan seni içine çekerler

ve enerjini kendi koleksiyonlarına katarlar.

Bu şekilde enerjimiz kaybolur.

Peki cidden kaybolur mu?

Aslında evrenin bir hile kodu olduğu ortaya çıkıyor.

Her şeyin ölümüne kadar medeniyetlere güç sağlamak

ya da evrendeki en büyük bombayı yapmak.

Ama nasıl?

Bütün enerjilerin sonsuza kadar kara deliklerde sıkıştığını öğrenmedik mi?

Işığın bile?

Doğru.

Evrendeki en garip şey hakkında bildiğiniz her şey

basit bir sebepten dolayı daha da garipleşmek üzere.

Kara delikler dönüyor.

Çeviri: menesozun

Kara delikler neden döner?

Çok ama çok büyük yıldızlar öldüğünde

çekirdekleri kendi çekim kuvvetleri altında çökerek kara deliklere dönüşür.

Bu çok büyük bir şeyin çok çok küçük duruma gelmesi demektir.

Evrende olabilecek en küçük şey gibi mesela.

Ama yıldızlar dönüyor

ve evrenimizin temel özelliği şudur ki;

dönen şeyler dönmeyi bırakmak istemezler.

Buna ‘‘Açısal Momentum’’ deriz.

Ve bu açısal momentum çekip gidemez.

Dönen ve küçülen bir şey

daha hızlı döner.

Bir yıldızın çekirdeği çökünce

hızı onu çok çok daha hızlı döndürür

ta ki bir kara deliğe dönüşene kadar.

Ve kara delik dönmeye devam eder.

Akıl erdiremeyeceğimiz kadar hızlı.

Bazıları saniyede milyonlarca kez döner.

Dönen kara delikler neden özel?

Dönmeyen kara delikler gibi,

dönenlerin de bir olay ufku ve çekirdeklerinde bütün kütlesinin yoğunlaştığı

bir tekillik bulunmaktadır.

Tekillik genellikle yüzey alanı olmayan

tek, son derece küçük bir nokta olarak tanımlanır.

Ama noktalar dönemez,

yani dönen bir tekillik nokta olamaz.

Onun yerine bir ‘‘Halkalık’’tır.

‘‘Halkalık’’ kalınlığı ve yüzeyi olmayan

çok hızlı dönen ve kara deliğin bütün kütlesini içeren

bir halkadır.

Kara delik o kadar hızlı döner ki;

Uzay-zamanı değiştirir.

Gerçekten uzayı, gücü ile kendine çeker.

Bu yeni ve çok garip bir uzay-zaman bölgesi yaratır.

Kara deliği saran Ergosferi oluşturur.

Eğer uzay-zaman olay ufkunda tamamen bozuksa,

Ergosfer’de ise sadece yarı bozuktur.

Ergosfer’de , hiçbir şey mantıklı değildir.

İçine girmek ve geri çıkmak mümkündür.

Ama muhtemelen harika bir deneyim değildir.

Şöyle hayal edebilirsiniz:

Sabit bir kara deliğe düşmek , bir delikten aşağıya kaymak gibidir.

Dönen bir kara deliğin ergosferinde olmak ise

sarmal giden bir akıma kapılmak gibidir.

Kara delik kendi kinetik enerjisini, dönüş şeklinde,

ergosfere giren her şeye dönüştürür.

Halkalık, sen istesen de istemesen de seni dans ettirir.

Sadece ayakta durabilmek için bile ışıktan hızlı hareket etmelisin.

Ki bu da imkansızdır.

Ama hilemiz de işte buradadır.

Bu enerjiyi çalabiliriz.

Ve çalacak çok enerji var.

Bir canavardan nasıl enerji çalınır?

Samanyolu’nun merkezindeki süper kütleli kara deliği baz alalım.

Ondan, Samanyolu’ndaki bütün yıldızların

milyar yılda yaydıkları enerji kadarını çalabiliriz.

Çalmanın en kolay yolu

gariptir ki,

kara deliğe bir şey bırakmaktır.

Halkalığın, ergosfere girdiğimizde,

üzerimize enerji zorladığını görmüştük.

Bu da, uzay-zaman etrafımızda hızla akarken havuzda yüzmeye benzer.

Eğer akıllıysan, suyu kendi leyhine kullanabilir

ve öncekinden daha hızlı yüzebilirsin.

Pratikte, bu; ergosfere bir roket gönderme

ve kara delikle takas yapma anlamına gelir.

Biz ona biraz kütlesel enerji veriyoruz

o da bize dönüşsel enerjisinden biraz veriyor.

Ama bu adil bir takas değil. Biz daha kârlı çıkıyoruz.

Normalde, bir roket ateşlersen

kinetik enerji elde etmek için kimyasal enerji takas edersin.

Bu, bir yüzme havuzunda kendini ileri itmek gibidir.

Ama eğer ergosfere bir roket fırlatırsan, bu

kendini bir dalga havuzunda ileri itmek gibidir.

Dalgalardaki dönüşsel enerji sana, kendini iterek kazanabileceğinden

çok daha fazla enerji kazandırır.

Kara deliğin dönüşünden gelen destek o kadar büyüktür ki;

ergosferden, içine girdiğin zamandakinden daha fazla enerji ile ayrılırsın.

Kara delik sana dönüşsel hızından küçük bir parça verir

ve biraz yavaşlar.

Açık bir şekilde, bu çok fazla yemek gerektirir.

Şükür ki, kara delikler seçici yiyiciler değiller.

Gelecekte çok gelişmiş bir uygarlık, muhtemelen enerjiye ihtiyaç duyduklarında

kullanmak için asteroitleri kullanacak.

Ama kara delikten enerji almak için

daha iyi bir yol var. Ve bu, herhangi birinin umut edebileceğinden

daha büyük bir bomba yapmayı sağlıyor.

Kara delik bombası.

Bir kara delik bombası yapmak için sadece iki şeye ihtiyacımız var.

Hızlı dönen bir kara delik ve büyük bir ayna.

Ayna kara deliği tamamen sarmalı.

Bütün bir yıldızı enerjisini toplayabilen

Dyson Küresi gibi.

Ki bizim aynamızı yapmak daha kolay olurdu.

Aynalar daha basit ve kara delikler ise

yıldızlardan çok çok daha küçük.

Eğer aynayı 10 cm kalınlığında yaparsak,

büyük bir asteroitin metali güneşimizin kütlesindeki bir kara delik için

yeterli bir malzeme olacaktır.

Aynamız yerleştiğinde

tek yapmamız gereken kara deliğe elektro manyetik dalgalar ateşlemektir.

Sonrasında olan şeyi, bir topu duvarı atmanız ve mermiden hızlı bir şekilde geri dönmesini düşünerek anlayabilirsiniz.

Dalgalar kara deliğe ışık hızında çarpar.

Dalgaların küçük bir kısmı olay ufkunu geçer

ve sonsuza kadar kaybolur.

Ama çok daha büyük bir kısım,

kara deliğin güç uyguladığı

ergosferden sıçrar ve onları yükseltir.

Şimdi süper ışıltılı saçılmaya başladılar.

Süslü bilimsel kelimelerimizin anlamı şudur ki;

ayna ve kara delik arasında sıçrama ve güçlenme.

Her gidip geldiklerinden katlanarak güçleniyorlar.

Aynada pencereler açarak, dalgalardan,

büyüdükleri hızda enerji alabiliriz.

Bunu da, teoride,

tamamen pratik amaçlı olarak

trilyonlarca yıl boyunca sınırsız enerji olarak kullanabiliriz.

Ya da patlatabiliriz.

Eğer dalgalar serbest kalmazsa, daha da güçlenecek

ve ayna parçalanana kadar kara delikten daha fazla enerji çekecekler.

Süper kütleli bir kara delik

bir süpernova kadar çok enerji açığa çıkararak

bombayı yaratılabilecek en güçlü patlamaya çevirirler.

Ölen bir evrendeki son ev.

Kara delik bombası, Penrose işlemi ve

süper ışıltılı saçılmanın güzelliği şudur ki;

bunlar bilim kurgu değil.

Çok uzak bir gelecekte bu, ölen evrenimizde hayatta kalmanın tek yolu olabilir.

Bütün kırmızı cüceler soğuduktan

ve bütün beyaz cüceler siyah cücelere dönüştükten sonra evren sonsuz bir karanlığa bürünecek.

Dönen kara delikler koca bir evrende,

yaşamın enerji alabileceği tek kaynak olabilir.

Eğer öyleyse,

Yaşayan son şey hayatını bir kara deliğin etrafında bitirebilir.

Bu hem ürpertici hem de neşelendirici.

Görülüyor ki, ışık olmadan bile

gidebileceğimiz yerler var.

Brilliant.org adlı sitede kara delikler ve diğer pek çok bilimsel konu ile ilgili bilgiler öğrenebilirsiniz. Açıklamadaki linkten giderseniz bedava üye olabilirsiniz.

Kurzgesagt izleyicilerine bonus olarak, ilk giden 688 kişi yıllık üyelik için %20 indirim kazanacaklar. Bu şekilde hem kendinizi geliştirip hem de bize destek olabilirsiniz.