Video

Transkript

Volkanların bir sürü Türü var,yükselen dağlardan tutun lava domlarına kadar

Doğumundan geriye muazzam miktarda sıcaklık kalmış ve trilyonlarca ton

radyoaktif elementin kalıntıları yukarı gitmekten başka bir yol bulamıyor.

Binlerce kilometreyi kapsayan kaya akımları bu enerjiyi yüzeye taşıyor.

Dünyanın kabuğu önlerinde duran tek şey.

Bize katı geliyor ama sadece narin bir bariyerden ibaret.

Ateşler içindeki Behemoth’un etrafında bir elma kabuğu.

Gerçek kıyamet yaşanabilir

ve tüm nükleer silahlarımızın toplamından onlarca kat güçlü patlamaları salabilir.

Kıtalar zehirli kül ve gazlar da boğulurken iklimi Tek

bir yılda yüzyıllara bedel düzeyde değiştirebilir:

SÜPER VOLKANLAR

Ne kadar büyüyebilirler?

Ve insanlığın sonunu getirecekler mi?

Özetle Kurzgesagt Çevirmen:Talha Çetin Uzun süre sonra Yine Yeni Yeniden!

Volkanlar

Volkanların bir sürü Türü var,yükselen dağlardan tutun lava domlarına kadar

ama iki ana kaynakları var:

birincisi tektonik plakaların sınırları arasında.

yer kabuğunun dünyayı devasa bir yapboz gibi kaplayan parçaları.

Yedi ana plaka ve düzinelerce küçük plaka var.

Birbirlerine karşı yıl başına 15 cm kayıyorlar.

Bu kulağa yavaş geliyor ama jeolojik zaman ölçütlerinde

yüzeyde kimin kalacağına dair muazzam bir mücadele.

Kaybeden 1300derecelik sıcak kayalardan oluşan okyanusun dibine sokulurken

Kazanan plaka parçalanarak sıradağ haline geliyor.

ASTENOFESTER

Buradaki sıcaklık bir Kaya’yı sıvı hale getirebilecek kadar ama bu

kütlelerin inanılmaz basınçları kızmış bir katı cisim halinde tutuyor

Tektonik plakalar genelde binlerce yıldır suyla temas halindeler

ve suyun birazını absorbe ediyorlar.

sıcak bir yeraltı dünyası haline geldiklerinde

Bu su küçük orandaki porsiyonların magmanın içine doğru

erimesine izin veren kimyasal dönüşümleri tetikliyor.

Sıvı magma katı bir Kaya’dan daha az yoğun, bu yüzden tam yer kabuğunun

altında süngerimsi rezervlerde kızgın baloncuklarla yüzeye yükseliyor.

Eğer yeteri kadar magma birikirse yer kabuğunu delebilecek kadar güçlü olur,

ki bu da volkan olarak deneyimlediğimiz şey.

Bu kazanan plakanın altında oluyor sanki kaybedenin sonsuza

kadar silmeden önce yaptığı bir intikam saldırısı gibi.

Volkanların ikinci kaynağının manto yükselmeleri olduğu düşünülüyor,

bunlar gezegenin Çekirdek manto sınırından yüzeye

yükselen anormal derecede sıcak kayaların sütünları.

Haklarında az çok bilgimiz var ama bir bakıma sanki

dünyanın mantosu hava şekillerine sahip ve manto

yükselmeleri biraz sıcak havanın fırtına bulutlarını

oluşturması için yükselen sıcak hava gibi.

Ay başına birkaç milimetre hızda dolaşan kayalardan

yapılma 100 milyonlarca yaşında fırtınalar.

Tektonik plakaları hareketlerini umursamıyorlar ki dünyanın kabuğu kayarken hiçliğin

ortasında inatçı bir şekilde aktif kalabilen

volkanlar yapmak için yer kabuğunu kırabilsinler.

Volkanik patlama ölçücü

Bilim insanları büyük patlamaları ölçeklendirmeyi seviyorlar ve bir patlama

anında patlamanın hacmini ölçen bir logaritmik ölçütle çıkageldiler:

volkanik patlama indeksi ya da Vpi.

Basitçe çok küçük başlıyor ve çok hızlıca çok çok büyüyor.

Bir Vpi 2 patlaması 400 olimpik yüzme havuzunu lav ile doldururdu.

Bunlardan yılbaşına on tane var.

Vpi 3te çoktan yıkıcı efektler görüyoruz 2021 yılında

endenozyada binlerce evi yok eden semeru Volkan’ı patlaması gibi.

Vpi 5te, feci miktarda materyaller, kübik kilometrelerce yıkıntılar, bir göle eşit düzeyde havaya saçılmış erimiş kayalar görüyoruz.

2002’de bir okyanus büyüklüğünde tsunamiler yaratan ve dünyanın çevresine

çoğu kez şok dalgaları yollayan hunga tonga-hunga ha’apai patlaması gibi.

Vpi 6da bir patlama dünyayı değiştirebilir.

1883’te endonezyanın bir adasında olan Krakatoa

volkan’ı neredeyse durmaksızın beş ay boyunca patladı.

bu patlamalardan biri Volkan’ı yok etti ve dünyada duyulan en yüksek ses kaydedildi.

Bir roketin kalkmasından 10 trilyon kat daha

sesli,neredeyse dünyanın yarısında duyuldu.

30 metre boyundaki tsunamiler yakındaki nüfusları sildi süpürdü ve büyük

miktarda gaz ve kül yayıldı ki global sıcaklıklar neredeyse 0.5 derece düştü.

Ardından kırmızı tozlu gün batımları uzun yıllarca takip etti.

Vpi7de muazzam patlamalara tanık olduk, insan medeniyetlerinin sadece

bir avuç dolusu zaman karşı karşıya geldiği milenyum tanımlayan olaylar.

Tambora dağı 1815’te patlayana ve Çar bombasından 400 kat

enerji serbest bırakana kadar 4300 metre yüksekliğindeydi.

140 Ton kül ve toz dünyanın havasını boğmadan ve onu

sarıya döndürmeden önce uzayın yarısına kadar saçıldı

Sonraki yılda yaz mevsimi yaşanmadı, ekinler öldü ve 1000’in üzerinde insan yok oldu.

Bu Volkan patlamalarının ürkünç potansiyeli, Dünya’nın bir diğer ucundaki

kıtlıklar ve hatta yüzyıllar uzunluğunda ki onlara atfedilen soğuk dönemler demek.

Tamam.

ama bir süper volkan nedir?

Süper volkan Terim’i bir medya icadı ve bilimsel bir terim değil.

bu terimdeki ana sorun Volkan’da olan her patlama bir süper patlama değil.

Süper Volkan’ı özel yapan şey patlamak için binlerce yıldır bekliyor olmaları.

Baskı magma rezervlerinde kilometrelerce derinde oluşuyor, taa ki

üstündeki Kaya’yı birkaç metre kaldıracak kadar güçlü olana kadar.

kayalar baskı altında çatlıyor, taki ton gaz ve kül

patlamalarını süpersonik hızda dışarı atana kadar

En az bin kübik kilometrelik dünyanın her köşesini etkileyen bir patlama.

Ve yine de, bu sadece magma rezervinin küçük bir porsiyonu.

Süper patlamalar kaynayan bir tencerenin kapağını

Zıplatması,biraz da üstten akıtması gibidir.

Sonrasında zemin geriye kalan boşluğun içine çöküyor

ve kaldera adı verilen bir delik oluşturuyor.

Kalderanın altında basınç yeniden artmaya başlıyor ta ki volkan

başka bir süper patlama için yeteri kadar enerji toplayana kadar

ama bu yüz binlerce yıl alabilir.

Dünyadaki Birkaç volkanın ortalamada her 17.000 yılda bir feci bir patlamaya

sebebiyet verecek bir süper patlamaya elverişli olduğu tahmin ediliyor.

Bu onları astroid etkilerinden daha sık yapar.

En yakındaki süper patlama 26.500 yıl önce Yeni Zelanda’da yaşandı.

Düzinelerce milyarlarca TNT patlamasının gücüne, Everest Everest Dağı

yüksekliğinde patlamalarla devasa bir peyzaj koptu ve atmosfere fırlatıldı.

Arkasında 20 km uzunluğunda bir kaldera bıraktı ve tüm bir güney

yarım küresini birden bire oluveren bir soğuma görmesine neden oldu.

Gerçi süper patlamalar arasında bu daha çok bir havai fişekti.

74.000 yıl önceki Toba göl’ü patlaması tarihte daha önemli bir dönüm noktasıydı.

Devasa 5300 kübik kilometrelik materyal yaydı, Güney Asya’nın üstünü 15

santim külle kaplamaya ve global sıcaklığı birden 4° düşürmeye yetecek kadar.

Volkanik kışın on yıl sürmüş olması mümkün,

ardından tüm dünyada kuraklık yüzyıllarca sürdü.

Dünyanın iklimi 1000 yıl boyunca düzelmemiş olabilir.

Bildiğimiz en büyük Volkanik olaylar o kadar da devasa patlamalar

değillerdi, daha çok milyonlarca kübik kilometrelik lav selleriydi.

Büyük final aşağı yukarı 250 milyon yıl önceki Siberian Trapsti,

durmak bilmeyen 2 milyon yıllık lav salımı.

Okyanus sıcaklığını 40° yükseltiler, ki Bu

da Permiyen-Triyas’ın Yok oluşuna neden oldu,

Tüm türlerin %90’dan fazlasını öldürdü.

Dünyanın yüzeyi iyileşmek için 9 milyon yıla ihtiyaç duydu.

Bu tür patlamalar iklimi değiştirmiyor: bunlar iklimin kendisi.

Şükürler olsun ki ona yakın bir şeyi ölçekte milyonlarca yıldır görmedik.

Yani süper volkanlardan korkmalı mısın?

Kesinlikle hayır..

Onlar çoğu insanı dehşete düşürmek için kullanıldı

ve kaçınılmaz kıyamet olarak fazla abartıldı,

en meşhur olanı, Yellowstone, yeniden patlayacak ama nispeten küçük patlamalar olacak.

Doğal afetler kesinlikle olacak ama Amerika’nın sonunu

getirecek ya da insanlığın sonunu getirmeye yaklaşacak kadar değil.

Önümüzdeki birkaç yüzyılda Vpi 8 Patlaması olması ihtimali

%2’den az ve daha önemlisi ani bir süpriz olmayacak.

Ancak daha zayıf ama sık patlamalar medeniyetlerimize ciddi

hasarlar verebilir belki o yönden büyük endişeler doğurabilir.

Volkana yakın yaşayan insanların canını

kurtarabilecek uyarıları erken almak için zeminin

şişmesi ve sıcaklık yükselmeleri gibi magma

rezervlerindeki yavaş değişimleri gözlemlemeliyiz.

Önceki patlamalarda gördüğümüz iklim bozulmanın temel nedeni olan

kül ve sülfürü temizleyebilecek çözümler bulmak için zamanımız var.

Kim bilir belki bu yıkım gücünü devasa magma rezervlerinde tutulan jeotermal

enerjiyi sömürerek iyiye kullanılabilecek bir şeye dönüştürebiliriz.

Bunu çok fazla felaket için yaptık

ve 10larca yıl önce hayalini kurduğumuz şeyleri halihazırda yapıyoruz.

Mesela astroidin yönünü değiştirebilecek aracı uzaya ilk kez teste yollamak gibi.

Azimle insanlık hakikaten her şeyi çözebilir.

Derinlerde, altımızda kızgın bir cehennem çalkalanırken

ve anının gelmesini beklerken bu gece rahat uyuyabilirsiniz.