Video

Transkript

Süpernovalar evrendeki en güçlü patlamalardır…

…ve yaydıkları enerji…

…onları galaksilerden bile daha parlak hâle getirir.

Güçlerini gerçekten karşılayacak bir metaforumuz bulunmuyor.

Eğer Güneş sihirli bir şekilde süpernova olsaydı…

…her saniye bir nükleer patlamanın enerjisi tarafından vuruluyormuş gibi hissedersiniz.

Hem de bu haftalarca sürerdi!

Süpernovalar, her ne kadar yaşamı mümkün kılan elementlerin meydana gelmesini sağlasalar da…

…galaksilerin bazı bölgelerini tümüyle yaşamdan yoksun da bırakabilirler.

Bir süpernova Dünya’yı vursa neler olurdu peki?

ᴛüʀᴋçᴇ ᴀʟᴛʏᴀᴢı: {yigithan.kilinc

Bir süpernova kabaca iki şekilde meydana gelebilir:

Ya dev kütleli bir yıldızın çekirdeği içine çöker…

…ya da daha az yaygın olanı, bir beyaz cüce patlayıcı nükleer füzyon başlatabilecek kadar kütle kazanır.

Bu iki olayın sonucu da aynıdır: Bir süpernova patlaması.

Dünyadaki patlamaları, hızlıca gerçekleşip hızlıca sona eren şeyler olarak düşünürüz.

Ancak süpernovalar daha çok, sonralarında tsunami oluşturan volkan patlamaları gibidir.

İlk önce, yaklaşık bir ay boyunca parlayacak görkemli bir bulut meydana getirecek olan…

…renkli, sıcak ve genişleyen bir gaz topu oluşur, fakat durmaz.

Sıcak ve tehlikeli gazlar, saniyede 10,000 km hızla uzay boşluğunda bulunan gazları önüne katarak hızla ilerler.

Bu gaz çeperi, on binlerce yıl boyunca genişleyecek…

…ve en sonunda onlarca ışık yılı genişliğe ulaşınca…

…soğuyarak içeriğini oluşturan gazları Galaksi’ye geri verecektir.

Bu ‘yıldız tsunamisi’ bizi vursa neler olur peki?

Oluşacak hasar, ne kadar uzakta olacağına bağlıdır.

İlk Aşama: Binlerce ışık yılı uzakta olursa.

İnsanlık onlarca süpernovaya şahit oldu…

…ama bunların hepsi binlerce ışık yılı uzakta gerçekleşti.

Gökte yeni yıldızlar gibi belirdiler.

Bazıları Ay’dan daha parlaktı ve birkaç hafta parıldayıp gözden kayboldular.

Epey hoş görünmelerinin haricinde bize pek de bir zararları dokunmadı.

İkinci Aşama: 300 ışık yılı uzakta olursa.

Süpernovalar 300 ışık yılı civarı uzakta olmaya başlayınca işler biraz nahoşlaşmaya başlıyor.

Bize bu uzaklıkta olacak olan bir süpernovayı her birkaç milyon senede bir beklemekteyiz.

Gece semasını seher vakti gibi ürkütücü bir şekilde parlatacak olan tek bir yıldızı.

Ve bu, her ne kadar bize zararı olmayacak kadar uzakta ve sönük olacak olsa da…

…yine de Dünya’yı etkileyebilir.

Bu uzaklıklarda olan bir süpernova, tsunaminin son zayıf dalgaları tarafından vurulmak gibidir.

Ciddi hasar verecek kadar güçlü değildir ama yine de farkedilebilir.

Hatta biliyoruz ki geçmiş 10 milyon yılda birçok süpernova Dünya’yı bu uzaklıklardan vurmuş…

…zira okyanus dibindeki kayaçlarda ve tortularda radyoaktif demir izotoplarına rastlamaktayız.

İlginç bir şekilde, Güneş Sistemi civarındaki bu süpernovalar…

…“Yerel Kabarcık” denen 1000 ışık yılı genişliğindeki bir bölgeyi temizlemiş.

Yıldızlararası gazları ve tozları iteleyerek yıldız oluşumu için bir beşik işlevi gören…

…biçimsiz bir gaz çeperi oluşturmuşlar.

Üçüncü Aşama: 150 ışık yılı uzakta olursa.

Süpernovalar 300 ışık yılından çok daha yakında olmaya başlayınca…

…ciddi hasar oluşabilecek bir bölgeye yaklaşıyoruz.

Yıldızların aşırı güçlü manyetik alanları vardır.

Patladıklarında, ölü yıldızın tsunamisi bu manyetik enerjinin çoğunu korur…

…ve dışa doğru kıvrılarak şok dalgasıyla genişler.

Bu aşırı manyetize olmuş bulutta…

…protonlar, çekirdekler ve elektronlar gibi yüklü parçacıkları muazzam hızlara çıkaran…

…dev parçacık hızlandırıcılarının içlerine benzer koşullar oluşur.

Ki bunun anlamı da, ilk patlamanın parlak ışığı söndükten çok sonra bile…

…her yöne ölümcül radyasyon saçan genişleyen bir bulutumuz var demektir.

Eğer bir süpernova çok yakında gerçekleşirse…

…bu ‘kozmik ışınların’ dalgaları Güneş Sistemi’ni binlerce yıl boyunca vuracaktır.

Biz Dünya’nın yüzeyinde atmosfer ve ozon tabakası tarafından kısmen korunurken…

…bu radyasyon istilası yine de kanser ve mutasyon oranlarını artıracaktır.

Bir kitlesel yok oluş için yeterli olmasa da farkedilir olacaktır.

Güneş Sistemi’nde insanlı uzay uçuşu yapmak imkânsız olurdu…

…zira görevdeki astronotlar radyasyon dalgalarına uzun süreler dayanamazdı.

Bunun tam olarak ne kadar kötü olacağını bilmiyoruz…

…fakat yeterince yakında olan bir süpernova türümüzü nesillerce…

…hatta belki de binlerce sene boyunca Dünya’ya hapsedebilir.

Bundan sonrası iyice kötüleşmeye başlıyor.

Dördüncü Aşama: 100 ışık yılından daha yakında olursa.

100 ışık yılı civarı uzaktaki bir süpernova, iklimimizi henüz tam olarak anlamadığımız şekillerde bozardı.

Birbiri ardına gerçekleşen hiç hoş olmayan birkaç şey meydana gelir:

Önce patlamanın yüksek enerjili fotonları…

…ardından da da radyoaktif tsunaminin onlarca yıllık birikmiş radyasyonu gelir…

…ve bunların ikisi de Dünya’yı zararlı radyasyondan koruyan ozon tabakasına ciddi anlamda hasar verir.

Ozon tabakası, ozonu O₂’ye ve sonra yine bir ozon molekülü ile birleşecek olan…

…serbest bir oksijen atomuna ayırıp ultraviyole radyasyonu soğurur.

Ancak süpernovanın radyasyonu, serbest oksijeni yutan azot moleküllerini parçalar…

…ve döngüyü kırarak ozon tabakasını çabucak boşaltır.

Radyasyon kalkanı yok olunca…

…yüzeyde yaşayan herkes Güneşimizden gelen çok yüksek düzeyde ultraviyole radyasyona maruz kalırdı.

Kanser oranları fırlar ve sadece gündüz vakti dışarı çıkmak bile ölümcül olurdu.

Fazladan radyasyon ayrıca, su yüzeyine yakında yaşayan…

…ve su altı besin zincirinin temelini oluşturan planktonların pek çoğunu telef ederek…

…bir kitlesel yok oluşa da neden olurdu.

Daha da kötüsü, süpernovanın radyasyonu atmosferde bulunan gazları iyonize eder…

…yani molekülleri vurarak elektronları çekirdeklerden ayırıp yüklü hâle getirir.

Sonra da bu yüklü çekirdekler, su buharının toplanarak dünya çapında dev bulutlar oluşturmasına neden olurdu.

En kötü ihtimalle, bir buzul çağı meydana getirecek kadar güneş ışığı yansıtırlardı.

Hatta 2.5 milyon yıl önce gerçekleşen buzul çağının da bir süpernova yüzünden gerçekleştiği düşünülmekte.

Bilim insanlarının bazıları, yaklaşık 60 ışık yılı uzakta meydana gelmiş bir süpernovanın…

…350 milyon sene evvel Devoniyen kitlesel yok oluşuna sebep olmuş olabileceğini bile düşünmekte.

Ama bekleyin, dahası da var!

Radyasyonun serbest bıraktığı elektronlar muazzam elektrik çığları, diğer bir deyişle ‘yıldırım’ oluşturur.

Dünya, milyonlarca yıldaki en berbat yıldırım fırtınaları tarafından vurulur.

Şiddetli yıldırımlar, ormanlarla tarlaları yok eden küresel çaplı yangınlara neden olur…

…ve şehirleri yok edip enerji ağlarımızı ve küresel tedarik zincirlerimizi bozar.

Tüm bunlar olurken, büyük bölümü yok olmuş ozon tabakası da ölümcül radyasyon sızdırır.

Ekosistemler, geçmişte yakında olmuş bir süpernovanın ardından…

…birkaç bin ya da milyon yıl sonra tekrar eski hâline dönmüş olsa bile…

…bizim modern medeniyetimizin bu denli büyük bir hasardan kurtulabileceğinin garantisi yoktur.

Kıtlıklar, birden bire yükselen fiyatlar…

…ve ülkelerin kaos tarafından yok olmamak için vereceği savaşlarla karşı karşıya kalırdık.

Dolayısıyla bu kadar yakındaki bir süpernova…

…uygarlığımızı ve onunla birlikte milyonlarca hatta milyarlarca hayatı sona erdirebilir…

…erdirmese bile yüzlerce veya binlerce senelik çok büyük hasara yol açardı.

Ama yine de, insanlık muhtemelen sağ kalır ve eski hâline dönebilirdi.

Beşinci Aşama: 25 ışık yılından daha yakında olursa.

25 ışık yılından daha yakındaki bir süpernova…

…onun ‘öldürme yarıçapı’ içinde olduğumuz…

…ve kesinlikle bir kitlesel yok oluş olacağı anlamına gelirdi.

Muhtemelen ozon tabakasının yaklaşık yarısı kadarı yok olur…

…ve daha önce şahit olmadığımız düzeyde bir iklimsel bozulma dünyayı mahvederdi.

Dünya çapındaki yangınlar gezegeni sardıkça radyasyon ekosistemleri tümüyle yok ederdi.

Önceki bahsedilenlerin hepsi olurdu…

…ama çok daha hızlı ve şiddetli bir şekilde.

İnsanların birkaçı, gıda kaynakları varsa sığınaklarda yıllar boyu hayatta kalabilir…

…ancak geri dönecekleri dünya harap olmuş…

…ve yüz binlerce yıl boyunca yaşam için çok tehlikeli bir hâlde olacaktır.

İnsanlığın soyunun tükenmesi epey olasıdır.

Son Aşama: 4 ışık yılı uzakta olursa.

Bir süpernovaya bundan daha da yakında olmak pek olası değildir…

…çünkü…

…uzay çok büyüktür.

Ama eğer olsa, etkileri çok büyük olurdu.

4 ışık yılı mesafede bile…

…yani Alpha Centauri’nin uzaklığında…

…bir süpernova gökte neredeyse Güneş kadar parlak görünürdü.

İki gölgeye sahip olmak birkaç saatliğine eğlenceli olsa da…

…yeryüzü birkaç gün içinde bir sauna kadar sıcak hâle gelip…

…patlama yok oluncaya değin her yeri haftalarca kavururdu.

Dünya’nın yüzeyi, üzerindeki tüm yaşamla birlikte yanıp kül olurdu.

Okyanuslar bile güvende değildir.

Arkadan gelen muazzam miktardaki radyasyon, ozon tabakasını yok edip…

…güneş gören her canlıyı telef ederdi.

Tarihin en büyük yok oluş olayı olup…

…yaşamı, toprağın ve denizlerin derinlerinde hayatta kalabilmiş birkaç canlıya indirgerdi.

Yaşam sil baştan başlamak zorunda kalırdı.

Sonuç: Ne kadar endişelenmelisiniz?

Endişelenmeli misiniz peki?

Hayır.

Neyse ki, Dünya’ya 1000 ışık yılı uzaklıkta olan patlayabilecek sadece birkaç yıldız bulunmakta…

…ve bunların da hiçbiri ciddi tehdit oluşturacak kadar yakında değil.

Daha da iyisi…

…bu yıldızlar muhtemelen milyonlarca yıl boyunca süpernova olmayacaktır.

Yani güvendesiniz.

Ama uzak gelecek için bir garanti söz konusu değil.

Yıldızlar Galaksi’nin etrafında döndüğünden…

…uzak torunlarımız günün birinde kendilerini bir süpernovanın çok yakınında bulabilirler.

Ama o noktada, çok daha deneyimli ve gelişmiş hâle gelecek insanoğlu…

…umarız ki yoldan kolayca çekilecektir.

Ne olursa olursa…

…bu gece güzel gökyüzünün altında rahatça uyuyabilirsiniz.

[Sponsor]

[Promosyon]