Video

Bản trích

Vào những năm 1970, hàng ngàn cái đầu gà rơi xuống từ trên trời ở châu Âu,

đã làm cho cáo và các loài động vật hoang dã khác cảm thấy bối rối và rất vui mừng.

Tại sao vậy?

Chúng chứa đầy vắc-xin để chống lại loài vi-rút nguy hiểm nhất mà nhân loại từng biết đến -

Kể từ những năm 1930, một dịch bệnh dại đã hoành hành khắp các quần thể động vật hoang dã ở châu Âu

và con người muốn loại bỏ vi-rút này một lần và mãi mãi.

Bệnh dại được đặt theo tên của Lyssa, linh hồn của sự giận dữ của người Hy Lạp cổ đại,

và đã ám ảnh chúng ta trong ít nhất 4000 năm.

Nó có thể biến động vật thành những con thú dữ và con người thành những thây ma sợ nước.

Nhưng điều làm cho Lyssa trở nên hấp dẫn không chỉ là sự lây nhiễm kỳ lạ và chết người của nó

mà còn là khả năng né tránh hệ thống phòng thủ của chúng ta cực kỳ tốt như thế nào.

Vi-rút tồn tại ở ranh giới giữa sự sống và cái chết,

đơn giản chỉ là một vài vật chất di truyền và cần tế bào sống để nhân lên.

Lyssavirus khá đơn giản, ngay cả đối với một loại vi-rút:

Nó chỉ có 5 gen, là hướng dẫn cho 5 loại protein để nó giải quyết các vấn đề phức tạp:

Gây nhiễm cho động vật có vú, tránh hệ miễn dịch của nó,

di chuyển đến não của nó, tự nhân lên và lây nhiễm cho vật chủ mới.

Hãy xem điều gì sẽ xảy ra nếu bạn bị nhiễm bệnh.

Tất cả bắt đầu bằng một vết cắn, rất có thể do một con chó

mang hàng triệu vi-rút trong nước bọt của nó, đẩy chúng vào sâu trong mô.

Mục tiêu của chúng là các tế bào thần kinh của bạn, các nơ-ron.

Chúng là những dây điện hóa sống, truyền tín hiệu khắp cơ thể bạn

và có thể kéo dài tới 1.5 mét, với bộ máy tế bào của chúng ở một phía và đầu cuối ở phía bên kia.

Đầu cuối là nơi các tế bào “nói chuyện” với nhau, bằng cách truyền các hóa chất truyền tải thông tin.

Lyssa có thể liên kết với các thụ thể quan trọng đối với quá trình này

và chui vào bên trong các tế bào thần kinh mà không hề hay biết.

Bên trong, con vi-rút phải giải quyết một vấn đề lớn.

Nó cần phải đi đến bộ máy tế bào để chiếm lấy tế bào và tạo ra nhiều vi-rút hơn,

và bởi vì tế bào thần kinh khá dài, điều này có thể khá khó khăn.

Tuy nhiên, có một giải pháp:

Tế bào có các cấu trúc vi ống trải dài bên trong giúp chúng toàn vẹn về cấu trúc.

Nhưng chúng cũng cung cấp một hệ thống dẫn lối cho một hệ thống phân phối chuyên biệt:

Động cơ Dynein là động cơ sử dụng năng lượng và vận chuyển hàng hoá.

Chúng được tạo ra từ 50 loại protein khác nhau,

nhiều gấp 10 lần so với con vi-rút và trông giống như một đôi giày nhỏ.

Lyssa sử dụng 1 trong 5 protein của nó để chiếm đoạt hệ thống tuyệt vời này

và ra lệnh cho nó hướng tới nhân tế bào.

Vậy hệ miễn dịch đang làm gì để ngăn chặn tất cả những điều đó?

Chà, tiếc là không nhiều.

Thông thường, khi vi-rút tấn công, việc các tế bào của bạn kích hoạt phản ứng miễn dịch là rất quan trọng.

Chúng nhận ra rằng chúng đã bị nhiễm vi-rút và giải phóng hàng trăm nghìn protein thuộc cùng 1 nhóm đặc biệt:

Các Interferon có nhiệm vụ cản trở vi-rút.

Chúng tôi sẽ phải đơn giản hóa rất nhiều, nhưng nói ngắn gọn,

các Interferon cảnh báo hệ miễn dịch của bạn để tạo ra vũ khí chống vi-rút.

Nhưng chúng còn làm được nhiều hơn thế:

Chúng yêu cầu các tế bào đóng các nhà máy sản xuất protein của chúng trong một thời gian -

điều đó có nghĩa là vi-rút không thể nhân lên một cách hiệu quả nữa.

Và các Interferon ra lệnh cho các tế bào của bạn trở nên siêu trong suốt,

điều này rất quan trọng, bởi vì làm thế nào mà các tế bào miễn dịch có thể nhận ra rằng

các tế bào của bạn bị nhiễm khi vi-rút đang ẩn náu bên trong chúng?

Cơ thể của bạn giải quyết điều này bằng cách tạo ra các cửa sổ hiển thị những thứ bên trong chúng,

được gọi là các phân tử MHC bậc I.

Các tế bào liên tục sản xuất ra vật chất để tồn tại

và để cho biết các tế bào miễn dịch những gì đang diễn ra bên trong chúng,

chúng ngẫu nhiên lấy các mẫu sản phẩm của chúng

và đặt chúng vào các cửa sổ hiển thị nhỏ này để hé lộ một phần bên trong.

Interferon ra lệnh cho các tế bào làm nhiều cửa sổ hiển thị hơn và trở nên siêu trong suốt.

Nếu một tế bào bị nhiễm và buộc phải tạo ra các bộ phận của vi-rút,

các tế bào miễn dịch sẽ nhìn thấy các bộ phận này trong một cửa sổ

và ra lệnh cho tế bào bị nhiễm tự huỷ - và tất cả các vi-rút bị mắc kẹt bên trong.

Đây là một trong những phương pháp mạnh mẽ nhất để xóa bỏ sự nhiễm vi-rút.

Thật không may, Lyssa ngăn không cho tế bào thần kinh của bạn tạo ra các Interferon

và về cơ bản, trở nên vô hình trước hệ miễn dịch của bạn.

Trái với nhiều loại vi-rút khác, khi nó nhân bản, nó không giết chết vật chủ của nó,

điều cũng sẽ kích hoạt các hệ thống cảnh báo.

Thay vào đó, nó lén lút nhảy từ nơ-ron này sang nơ-ron khác, từ từ tiến đến não của bạn.

Giai đoạn này có thể mất vài tuần đến vài tháng và thậm chí vài năm trong trường hợp hiếm nhất

và phụ thuộc vào nhiều thứ, chẳng hạn như vết cắn ở mặt hoặc chân của bạn

hay là có bao nhiêu vi-rút xâm nhập vào cơ của bạn.

Lyssa là một con quái vật kiên nhẫn.

Cho đến khi nó đến được tới mục tiêu: Thân não của bạn.

Cuối cùng, hệ miễn dịch cũng nhận ra rằng có gì đó không ổn và phản ứng lại.

Nó điều động một số tế bào chống vi-rút mạnh nhất của bạn, tế bào sát thủ T,

để tìm kiếm và tiêu diệt các tế bào bị nhiễm và quét sạch kẻ thù.

Trong các trường hợp nhiễm vi-rút khác, đây sẽ là một bước ngoặt,

nhưng trong bệnh dại, các tế bào T đang lao về cái chết của chúng.

Lyssa đơn giản với 5 protein của nó đánh quân bài UNO đảo chiều,

sử dụng sự khéo léo của hệ miễn dịch để chống lại chính nó.

Hệ thống thần kinh trung ương là một phần rất mỏng manh của cơ thể bạn

và vì vậy hệ miễn dịch phải rất cẩn thận.

Một vài tế bào miễn dịch bị trục trặc trong não của bạn là một cách nhanh chóng để chết.

Vì vậy, chúng không được tự do xâm nhập vào hệ thần kinh của bạn,

chúng phải được mời vào và có thể bị đuổi ra.

Để tự bảo vệ mình, các tế bào thần kinh của bạn có thể ra lệnh cho các tế bào T tự hủy,

nếu chúng nghĩ rằng chúng đang phản ứng quá mức.

Và Lyssa đã tìm ra cách làm cho các tế bào thần kinh bị nhiễm thực thi mệnh lệnh này.

Vì vậy, khi các tế bào phòng thủ mạnh mẽ của bạn đến, chúng được lệnh tự sát.

Lúc này vi-rút đã xâm nhập vào thân não.

Một khi đạt đến giai đoạn này, bạn sẽ chết.

CÁCH LYSSA GIẾT CHẾT BẠN

Một trong những điều khó chịu nhất về Lyssavirus

là chúng ta vẫn chưa biết chính xác bằng cách nào và tại sao một người bị nhiễm bệnh lại chết.

Quan niệm thông thường của chúng ta về cách vi-rút gây ra tổn thương là nhân lên nhanh chóng,

giết chết các tế bào chủ khi chúng đã tạo đủ bản sao,

kích hoạt một phản ứng miễn dịch lớn, thứ cũng gây ra nhiều tổn thương.

Nhưng điều đó dường như không phải là những gì đang xảy ra ở đây.

Mô não của bệnh nhân mắc bệnh dại cho thấy tổn thương rất ít, đôi khi không tồn tại.

Thay vì giết hết mọi thứ trong tầm mắt, người ta cho rằng Lyssa tàn phá

bằng cách làm rối loạn sự liên lạc nơ-ron bên trong não của bạn,

đến mức nó không thể hoạt động được nữa.

Nó dẫn đến các triệu chứng như rối loạn, hung hăng và tê liệt.

Bây giờ vi-rút bắt đầu rời đi.

Vẫn di chuyển qua các nơ-ron, nó di chuyển ra khỏi não và hướng tới các tuyến nước bọt.

Đây là điều đáng chú ý, bởi vì sau khi di chuyển theo một hướng, virus sẽ đảo ngược hướng đi của nó.

Sau nhiều thập kỷ nghiên cứu, chúng ta vẫn chưa biết cơ chế hoạt động của nó.

Lyssa bão hòa nước bọt của bạn, sẵn sàng cho loài thú hung dữ cắn một con khác và lặp lại chu kỳ.

Trong khi điều này có vẻ như là sự khởi đầu của một đợt bùng phát Zombie,

may mắn là không có trường hợp nào được biết đến về việc con người cắn người khác

và lây lan bệnh dại theo cách này.

Bây giờ, cái kết đang cận kề.

Chứng viêm não của bạn tiến triển nhanh chóng,

não bị sưng lên với nhiều triệu chứng thần kinh khó chịu, từ hôn mê đến tê liệt.

Lúc đầu từ từ, sau đó đột ngột, cơ quan này đến cơ quan khác ngưng hoạt động khi bạn rơi vào cơn hôn mê.

Không có liệu pháp hiệu quả nào được biết đến,

gần như không ai sống sót qua khỏi Lyssa một khi các triệu chứng bắt đầu xuất hiện.

Cho đến nay, nó là loại vi-rút chết người nhất mà chúng ta biết.

Trừ khi, có một thứ có thể thực sự cứu bạn - vắc-xin.

Bệnh dại là một trong những căn bệnh đầu tiên con người phát triển một loại vắc-xin để phòng chống.

Việc vắc-xin làm là chuẩn bị cho hệ miễn dịch của bạn cho một cuộc tấn công trong tương lai,

giúp nó chuẩn bị sẵn những vũ khí phù hợp với số lượng lớn.

Các mánh khoé kinh khủng của Lyssa đơn giản không có hiệu quả khi bạn đã được tiêm phòng.

Và loại vắc-xin này đặc biệt vì một lý do khác -

vì Lyssa tiến triển rất chậm trong vài tuần đầu tiên,

nó có thể được tiêm cho bạn sau khi bạn bị phơi nhiễm.

Vì vậy, bạn vẫn có thể được tiêm phòng sau khi bị động vật cắn,

thứ cực kỳ quan trọng nếu bạn đã từng tiếp xúc với một con vật hoang dã nhiễm bệnh,

chẳng hạn như một con dơi, bởi vì bạn thường không nhận thấy vết cắn từ những chiếc răng nhỏ của nó.

Bệnh dại là một con quái vật. Thứ đã đeo bám loài người chúng ta trong hàng ngàn năm,

mà tổ tiên của chúng ta đã phải khiếp sợ và quả đúng là như vậy.

Nó vẫn giết chết khoảng 60,000 người mỗi năm, gần một nửa trong số đó là trẻ em.

Chúng ta còn lâu mới xoá bỏ được loài quái vật này.

Nó ẩn nấp trong bóng tối, trong các khu rừng và các loài động vật,

sẵn sàng quay trở lại với số lượng lớn hơn nếu chúng ta không kìm hãm nó,

hoặc nếu chúng ta tiếp tục xu hướng nghi ngờ vắc-xin.

Hãy cùng hy vọng rằng một ngày nào đó, nhân loại sẽ giết chết con quái vật này,

để nó trở nên giống như những con quái vật khác:

Một phần trong trí tưởng tượng của chúng ta.

Có nhiều cấp độ kiến thức sâu hơn để khám phá về bệnh dại so với một góc nhìn nhỏ mà chúng tôi vừa cho bạn thấy.

Nhưng việc tự tìm hiểu các nguồn và thông tin khoa học có thể rất đáng sợ.

Vì vậy, chúng tôi đã hợp tác với những người bạn ở Brilliant

để tạo ra một khóa học tương tác với các bài học thực hành

để hướng dẫn bạn về một số khái niệm mà chúng tôi đã trình bày trong video này.

Brilliant là một công cụ học tập tương tác với hơn 60 khóa học về toán, khoa học và khoa học máy tính.

Họ làm cho khoa học dễ dàng tiếp thu bằng phương pháp tiếp cận thực hành.

Hãy coi nó như một phiên bản dạy kèm riêng của một video Kurzgesagt.

Bạn sẽ thử nghiệm với tốc độ vi-rút có thể đến não của bạn dựa trên cấu tạo protein của nó

hoặc chạy mô phỏng về quá trình tiến hóa di truyền của bệnh dại,

để khám phá cách đột biến tạo ra loại vi-rút chết người mà chúng ta biết ngày nay.

Bạn có thể làm những việc như uốn nắn năng lượng để xem cách các lỗ đen được hình thành,

hoặc kiểm soát sự mở rộng của không gian để xác định số phận cuối cùng của vũ trụ.

Để nhận được một số khoá học khoa học phía sau hậu trường về không gian và sinh học và nhiều chủ đề khác,

hãy truy cập brilliant.org/nutshell và đăng ký miễn phí.

Và có thêm một đặc quyền nữa dành cho người xem của Kurzgesagt:

200 người đầu tiên sử dụng đường link được giảm giá 20% khi đăng ký thành viên năm,

mở khóa tất cả các khóa học của Brilliant về toán, khoa học và khoa học máy tính.

Chúng tôi thích đi sâu vào các nghiên cứu của mình -

Brilliant sẽ dắt tay bạn đi cùng trên chuyến đi.

THIÊN NHIÊN KHÔNG PHẢI LÚC NÀO CŨNG ĐÁNG SỢ

NÓ CŨNG CÓ THỂ RẤT ĐẸP ĐẼ

THIÊN NHIÊN CHỨA ĐỰNG RẤT NHIỀU KHO BÁU NHỎ

VÀ NHỮNG KHOẢNH KHẮC TUYỆT ĐẸP TRONG CUỘC SỐNG HẰNG NGÀY

TỪ NHỮNG SINH VẬT NHỎ BÉ NHẤT

ĐẾN MỌI SINH VẬT ĐÃ TỪNG SỐNG

THIÊN NHIÊN THẬT LÀ TUYỆT VỜI Hãy ghé thăm cửa hàng của chúng tôi - đường link ở phần mô tả