Video

Transkript

Evrendeki en büyük yıldız hangisidir?

Ve niye o kadar büyüktür?

Ayrıca, yıldızlar nelerdir ki?

ʏıʟᴅıᴢ ᴏʟᴍᴀᴋ isᴛᴇʏᴇɴ şᴇʏʟᴇʀ

Yolculuğumuza Dünya ile başlıyoruz.

Bir şeyler öğrenmek amaçlı değil, sadece boyutları kavrayabilmek için.

Yıldız benzeri özellikleri olan en ufak şeyler…

…büyük gaz devleri ya da kahverengi altcücelerdir.

Örneğin Jüpiter gibi…

…Güneş Sistemi’ndeki en büyük kütleli gezegen.

Dünya’dan 11 kat daha büyük ve 317 kat daha kütlelidir…

…ve hemen hemen Güneşimizle aynı şeylerden oluşmaktadır.

Çok ama çok daha az miktarıyla tabii ki.

Yıldızlara doğru geçiş kahverengi cücelerle başlar.

Annelerini büyük hayâl kırıklığına uğratmış başarısız yıldızlarla yani.

ಠ︵ಠ

Jüpiter’in 13 ilâ 90 katı kütleye sahiptirler.

Bu demektir ki, 90 tane Jüpiter alıp onları birbirlerine fırlatsak bile…

…izlemesi zevkli olsa da…

…bu, bir yıldız oluşturmaya yeterli olmazdı.

İlginçtir ki, bir kahverengi cüceye bolca kütle eklemek onu boyutça daha büyük yapmaz…

…sadece iç kısımlarını daha yoğun hâle getirir.

Bu olay, çekirdekteki basıncı yeterice arttırarak belli nükleer füzyonların yavaşça oluşmasına olanak sağlar…

…ve cisim azıcık parıldar.

Yani kahverengi cüceler, hiçbir kategoriye tam olarak uymayan bir nevi parıldayan gaz devleridir.

Fakat biz yıldızlardan bahsetmek istiyoruz…

…başarısız yıldız özentilerinden değil…

…o yüzden devam edelim.

:'(

ᴀɴᴀ sᴇᴋᴀɴs ʏıʟᴅıᴢʟᴀʀı

Dev gaz topları belirli bir kütle eşiğini geçtiklerinde…

…çekirdekleri yanmak için yeterince sıcak ve yoğun hâle gelir.

Çekirdeklerinde hidrojen helyuma yakılır…

…ve muazzam miktarda enerji açığa çıkar.

Bunu yapan yıldızlara…

…“Ana Sekans Yıldızları” adı verilir.

Bir ana sekans yıldızı ne kadar kütleli ise o kadar sıcak ve parlak yanar…

…ve ömrü de bir o kadar kısa olur.

Hidrojen yakma aşaması sona erdiğinde…

…yıldızlar büyümeye başlarlar.

İlk baştaki büyüklüklerinin yüz binlerce katı boyutlara ulaşırlar.

Ancak bu dev aşamaları, ömürlerinin yalnızca çok küçük bir kısmını oluşturur.

Yani bu demek oluyor ki, yıldızları ömürlerinin epeyce farklı evrelerinde karşılaştıracağız.

Bu, onları daha az etkileyici yapmıyor…

…ancak unutmamalıyız ki…

…bebekleri yetişkinler ile karşılaştıracağız.

Şimdi en başa geri dönelim.

En küçük “gerçek” yıldızlar kızıl cücelerdir.

Jüpiter’in yaklaşık 100 katı kütleye sahip olup…

…hemen hemen hidrojeni helyuma yakabilirler.

Çok kütleli olmadıklarından dolayı…

…ufaktırlar, çok sıcak değillerdir ve sönük parlarlar.

Ömürleri sona erdiğinde büyümeyip de bir nevi sönen ana sekans sınıfındaki tek yıldızlardır bunlar.

Kızıl cüceler, evrende açık ara farkla en fazla bulunan yıldız türleridir.

Aşırı yavaş yaktıklarından dolayı…

…yakıtları onlara 10 trilyon yıl kadar yeter.

Evrenin şu anki yaşının 1,000 katı kadar yani!

Örneğin, Dünya’ya en yakın yıldızlardan biri…

…bir kızıl cüce olan Barnard Yıldızı’dır.

Ancak teleskopsuz görebilmek için çok sönük parlamaktadır.

Kızıl cücelerle alâkalı bir video yapmıştık eğer daha fazla şey öğrenmek isterseniz.

Sonraki aşamadaki yıldızlar Güneşimiz benzeri yıldızlardır.

Güneş’in, Güneş Sistemi’ni domine ettiğini söylemek pek de yanlış olmaz…

…zira tüm sistemin kütlesinin %99.86’sını oluşturmaktadır.

Güneş, kızıl cücelerden daha sıcak yanar ve daha parlaktır…

…bu da ömrünü, yaklaşık 10 milyar yıla düşürür.

Güneş, Barnard Yıldızı’ndan 7 kat daha fazla kütleye sahiptir…

…ancak bu, onu 2 kat fazla yüzey sıcaklığıyla birlikte Barnard’tan neredeyse 300 kat daha parlak yapar.

Şimdi daha da büyüyelim!

Kütledeki ufak değişimler, bir ana sekans yıldızının parlaklığında muazzam değişimlere sebep olur.

Gece semasındaki en parlak yıldız olan Sirius…

…2 Güneş kütlesine sahiptir…

…ve yarıçapça Güneş’ten 1.7 kat daha büyüktür.

Ancak yüzeyi yaklaşık 10,000°C’dir…

…ve bu da, onu 25 kat daha parlak yapar.

Bu kadar sıcak yanması…

…toplam yaşam süresini 4 kat azaltarak 2.5 milyar yıla düşürür.

Güneşimizin 10 katı kütleye sahip yıldızlar…

…neredeyse 25,000°C yüzey sıcaklığına sahiptirler.

Beta Centauri, iki tane böyle kütleli yıldızdan oluşmaktadır…

…ve her biri, Güneş’in 20,000 katı kuvvetle parlamaktadır.

Bu, yalnızca 13 kat daha büyük olan bir şeyden gelen oldukça güçlü bir enerjidir.

Fakat bunlar, yalnızca yaklaşık 20 milyon yıl kadar yanacaklardır.

Güneş’in Galaksi’yi bir tur dönmesi için geçen zaman zarfında nesillerce mavi yıldız ölür.

Öyleyse formülümüz budur diyebilir miyiz:

“Bir yıldız ne kadar kütleliyse boyutu da o kadar büyük olur.”?

Bildiğimiz en büyük kütleli yıldız R136a1’dir.

315 Güneş kütlesine sahiptir…

…ve Güneş’ten yaklaşık 9 milyon kat daha parlaktır!

Ancak muazzam kütlesine ve ışıma kuvvetine rağmen…

…Güneş’ten yalnızca 30 kat daha büyüktür!

Yıldız, öyle aşırıdır ve kütle çekimi tarafından zar zor zapt edilir ki…

…yıldız rüzgarlarıyla 321 trilyon ton madde kaybeder.

Hem de her bir saniyede!

Bu tip yıldızlar aşırı derecede nadirlerdir…

…zira yıldız oluşum kurallarını azıcık çiğnerler.

Aşırı kütleli yıldızlar, doğduklarında aşırı sıcak ve parlak şekilde yanarlar…

…ve bu da, onları daha fazla kütleli yapabilecek ekstra gazları uzaklaştırır.

Dolayısıyla böyle bir yıldız için kütle limiti…

…Güneş’inkinin yaklaşık 150 katıdır.

R136a1 gibi yıldızlar…

…muhtemelen yoğun yıldız oluşum bölgelerinde…

…pek çok büyük kütleli yıldızın birleşmesi sonucu oluşmuşlardır…

…ve çekirdeklerindeki hidrojeni sadece birkaç milyon yılda yakıp bitirirler.

Bu da demek olur ki ender ve kısa ömürlüdürler.

Buradan itibaren daha da büyümenin sırrı daha fazla kütle eklemek değildir.

En büyük yıldızları oluşturmak için…

…onları öldürmemiz gerekli!

ᴋıᴢıʟ ᴅᴇᴠʟᴇʀ

Ana sekans yıldızları çekirdeklerindeki hidrojeni tüketmeye başlayınca…

…çekirdekleri daralır ve daha sıcak ve yoğun bir hâle gelir.

Bu da, kütle çekimine karşı itilme sonucu daha sıcak ve daha hızlı füzyona sebep olur…

…ve bunun sonucunda da dış katmanlar dev evresine genişler.

Ve bu yıldızlar, sahiden de devlere dönüşürler!

Örneğin Gacrux.

Güneş’ten yalnızca %30 daha kütleli olmasına rağmen…

…kendi yarıçapının yaklaşık 84 katına genişlemiştir.

Yine de, Güneş yaşamının son evresine girdiğinde…

…şişip bundan daha da büyük olacaktır.

Şu anki yarıçapının 200 katına genişleyecektir!

Yaşamının bu son evresinde…

…iç gezegenleri yutacaktır.

Eğer bunun etkileyici olduğunu düşünüyorsanız…

…artık sizi, evrendeki en büyük yıldızlarla tanıştırmanın vakti gelmiş demektir:

üsᴛüɴᴅᴇᴠʟᴇʀ (ʜiᴘᴇʀ ᴅᴇᴠʟᴇʀ)

Üstündevler, evrendeki en büyük kütleli yıldızların dev evreleridir.

Muazzam miktarda ışık yayabilen devasa yüzey alanları vardır.

Bu kadar devasa olmaları, esasen kendilerini parçaladıkları anlamına gelir.

Zira yüzeylerindeki kütle çekimi…

…kuvvetli yıldız rüzgârlarıyla taşınan sıcak madde yığınlarını tutamayacak kadar zayıftır.

Tabanca Yıldızı, 25 Güneş kütlesine sahiptir…

…fakat Güneş’in 300 katı yarıçapa sahiptir.

Enerjik mavi ışığına uygun olarak adlandırılmış bir mavi üstündevdir.

Tabanca Yıldızı’nın tam olarak ne kadar uzun yaşayacağını kestirmek zordur…

…ancak muhtemelen sadece birkaç milyon yıl kadardır.

Mavi üstündevlerden de büyük yıldızlar…

…sarı üstündevlerdir.

En çok araştırılanı Rho Cassiopeiae’dır.

Dünyamızdan binlerce ışık yılı uzaklıkta bulunmasına rağmen çıplak gözle görülebilen çok parlak bir yıldızdır.

40 Güneş kütlesiyle…

…bu yıldız, Güneş’in yarıçapının 500 katına sahiptir…

…ve ondan 500,000 kat daha parlaktır!

Eğer Dünya, Rho Cassiopeiae’ya Güneş’e olduğu kadar uzaklıkta olsaydı…

…yıldızın içinde olurdu…

…ve siz de çoktan ölmüş olurdunuz!

Sarı üstündevler çok nadirlerdir ama.

Sadece 15 tanesi bilinmektedir.

Bu da demek oluyor ki, onlar muhtemelen…

…yıldızların, diğer üstündev evreleri arasında büyüyüp küçülmeleri sonucunda oluşan kısa süreli orta hâllerdir.

Kızıl üstündevler ile birlikte, şimdiye kadar bildiğimiz en büyük yıldızlara ulaşıyoruz…

…hatta muhtemelen var olması mümkün en büyük yıldızlara.

Peki bu çılgın mücadelenin galibi kim?

Şey, gerçek şu ki, bilmiyoruz.

Kızıl üstündevler aşırı parlak ve uzaktadırlar…

…ve bu da, hesaplamalarımızdaki en ufak belirsizlikler bile…

…bize onların boyutları hakkında dev hata payları verebilir demektir.

Daha da kötüsü…

…kızıl üstündevler, Güneş Sistemi boyutlarında olan kendilerini parçalayan devasa yıldızlardır.

Bu da, ölçülmelerini iyice zorlaştırır.

Bizler daha fazla bilimle uğraştıkça ve araç gereçlerimiz geliştikçe…

…en büyük yıldız hangisiyse o da mutlaka değişecektir.

Şu anda bulduğumuz en büyük olduğu düşünülen yıldız…

…Stephenson 2-18’dir.

Muhtemelen Güneş’in birkaç on katı kütleye sahip bir ana sekans yıldızı olarak doğmuştur.

Ve büyük olasılıkla kütlesinin yaklaşık yarısını şimdiye kadar kaybetmiştir.

Tipik kızıl üstündevler Güneş’ten 1500 kat daha büyük olurken…

…en büyük kaba tahmin…

…Stephenson 2-18’in, 2150 Güneş yarıçapında olduğunu…

…ve Güneş’ten neredeyse yarım milyon kat daha parlak bir şekilde ışıldadığını söylemekte.

Yan yana karşılaştırdığımızda…

…Güneş sanki bir toz tanesi gibi durmakta.

Beyinlerimiz bu tür büyüklükleri algılayamaz.

Işık hızında bile…

…etrafında bir kere turlamak 8.7 saat sürerdi.

Dünya’daki en hızlı uçakla yaklaşık 500 yıl sürerdi!

Güneş’in yerine konduğunda…

…Satürn’ün yörüngesini doldururdu.

Evrildikçe, muhtemelen daha da kütle kaybederek daha sıcak başka bir üstündev evresine küçülecek…

…ve ağır elementleri çekirdeğinde biriktirerek…

…çekirdeğine çöküp bir süpernovayla patlayacaktır.

Gazlarını Galaksi’ye geri verecektir.

Sonra da bu gazlar, her boyuttan bir sürü yıldız oluşturacak…

…ve evrenimizi ışıldatmak için doğum ve ölüm döngüsünü tekrardan başlatacaktır.

Gelin bu yolculuğu bir kez daha yapalım…

…ama bu sefer konuşmadan.

Evren kocamandır…

…içerisinde de bir sürü büyük şey vardır.

ᴛüʀᴋçᴇ ᴀʟᴛʏᴀᴢı & ᴀçıᴋʟᴀᴍᴀʟᴀʀ: {yigithan.kilinc

ᴍüᴢiᴋ: Epic Mountain - Largest Star

Eğer boyutlarla biraz daha oynamak isterseniz sizin için iyi haberlerimiz var.

Wait But Why’ın arkasındaki beyin Tim Urban’la birlikte ilk uygulamamız “Universe in a Nutshell"i yaptık.

Var olan en küçük canlılar arasında sorunsuz bir şekilde gezinebilir…

…koronavirüsü, insan hücrelerini, dinozorları geçip en büyük yıldızlara ve galaksilere ulaşarak…

…tüm gözlemlenebilir evreni hayretler içerisinde inceleyebilirsiniz.

Her cisimle ilgili daha fazla şey öğrenebilir ya da tam anlamıyla onların boyutlarının tadını çıkarabilirsiniz.

Uygulama, seneler evvel çıkan ve bizim de bayağı bir vakit geçirdiğimiz Huang ikizlerin…

…“Scale of the Universe (Evrenin Boyutu)” adlı internet sitesinden esinlenerek yapıldı.

Ve biz de en sonunda, Wait But Why & Kurzgesagt versiyonunu yapmaya karar verdik.

Uygulama mağazanızdan onu edinebilirsiniz. İçerisinde ne uygulama içi satın alma ne de reklam var.

Gelecekte olacak tüm güncellemeler de dahil.

Bu, bizim ilk uygulamamız olduğundan geri bildirimlerinizi memnuniyetle karşılayacağız ki onu daha da geliştirebilelim.

Size uyarsa, Universe in a Nutshell’i hemen şimdi indirebilirsiniz ve bizi desteklemek isterseniz 5 yıldızlı bir inceleme de bırakabilirsiniz.

Kurzgesagt ve yaptığımız tüm diğer projeler çoğunlukla sizler gibi izleyicilerimiz tarafından finanse edilmekte.

Şayet uygulamadan memnun kalırsanız, gelecekte daha fazla dijital şeyler yapacağız.

İzlediğiniz için teşekkürler!