Video

Transkript

Evrenin temel özellikleri ne?

Bu soruya cevap verebilmek için insanlar, kendice cevaplar üretti.

Tutan hikayeleri tuttu, tutmayanları attı.

Ancak öğrendikçe işler daha ilginç ve karmaşık bir hal aldı.

Bazıları öyle yerlere geldi ki, ne hakkında olduklarını anlamak bile güç, örnek: Sicim Kuramı

Her şeyin özelliğini anlatan çok ünlü ,tartışmalı ve çoğunlukla yanlış anlaşılmış bir hikaye.

Niye peki böyle bir hikaye geliştirdik. Bahsettiği doğru mu, yoksa kenera atmamız gereken bi fikir mi?

Jenerik Özetle - Kurzgesagt Çeviren: Doğa Poyraz Tahan

Evrenin özelliklerini anlayabilmek için, çok çok derinlere baktık ve gördüklerimize hayran kaldık.

Tozlar arasındaki inanılmaz manzaralar, değişik mahlukatlar müzesi

Karmaşık protein robotları, temelleri çok daha küçük şeyler. atomlardan bile

Onların geriye kalan son katman sandık

Ta ki onları çok sert bir şekilde çarpıştırıp bölünmelerini sağlayana kadar

temel parçacıklar

Ancak şimdi bir soruna çattık. Artık o kadar küçük şeylerle karşı karşıyayız ki gözlemleyemiyoruz.

Düşünün biraz, Gözlemlemek nedir? bir şeyi görebilmek için, ışığa ihtiyacımız var bir elektro manyetik dalgaya

Bu dalga bir yüzeyden seker ve göze gelir

dalga çarğtığı cisim hakkında bilgi taşır, bunuda beynin yorumlar ve şekiller oluşturur.

Yani bir şeyi yansıması olmadan göremezsiniz.

Görmek dokunmak gibidir. pasif olarak değil aktif bir şekilde yapılır

Bu bir çok şey için sorun oluşturmaz

Ancak parçacıklar çok çok küçükler

O kadar küçük ki görmek için kullandığımız elektro-manyetik dalgalar

onlara dokunmak için çok büyükler. Görülebilir ışık onları es geçer gider

Bunu daha küçük elektro-manyetik dalgalar yaratarak çözebiliriz

Ancak daha fazla dalga daha fazla enerjilidir

Yani yüksek enerjili dalgalar ile parçacıklara dokunduğumuzda, dalga parçacığı değiştirir

Değişmiş bir parcağı gördüğümüzden de tam olarak onu ölçemeyiz

bu olay o kadar önemli ki bir ismi bile var

Heisenberg Belirsizlik İlkesi, quantum mekanizmasının temeli

Peki, bir parçacık nasıl gözükür, özellikleri nelerdir?

Bilmiyoruz

Çok dikkatlice baktığımızda etki alanını fark ediyoruz ama parçacığın kendisini değil

Var olduklarından eminiz ama

Peki durum böyle ise nasıl bir bilim yapılabilir bunlar üstüne?

İnsan olarak her zaman yaptığımız şeyi yaptık ve hikaye uydurduk: matematiksel bir kugu

Nokta parçacığının hikayesi

Karar verdik ki, parçacık uzayda bir nokta

Her elektronda belli miktar elektrik ve kütle yüklenmiş birbirinden farksız birer noktalar

Böylece, fizikçiler onları tanımlayabildi ve etkileşimlerini gözlemledi

Buna Quantum alan kuramı deniyor ve bir çok sorunun çözümü

Standart parçacık modeli bunun üstüne kuruldu ve bir çok şeyi çok iyi tahmin ediyor

Elektronun bazı quantum özellikleri aşırı keskin bir şekilde test edildi

Parçacıklar bir nokta değilken onlara öyleymiş gibi davranmak bize evrenin fena olmayan bir resmini veriyor

Bu sadece bilimin gelişmesine değil günlük hayatta kullandığız örneklerede hayat verdi

Hala çok bir sorun devam ediyor ama : Yer Çekimi

Quantum mekanizmasında güç belirli parçacıklar üzerinde taşınıyor

Einstein’ın izafiyet kuramına göre

Yer Çekimi diğerleri gibi güç değil.

Evren bir tiyatro olsaydı parçacıklar oyuncular, yer çekimide sahne olurdu

Basitçe, yer çekimi bir geometri kuramı

Uzay-zaman’ın mesafelerinin geometrisi. Ki bunu mükemmel bir şekilde ölçmemiz gerekiyor.

Ancak quantum dünyasında ölçümün mükemmel olamamasından ötürü

Yer çekiminin anlattığı hikaye ile quantum mekaniğinin farklı

Fizikçiler olaya başka bir parçacık ilave ederek çözmeyi denediler

ancak ellerindeki matematik bitti ve bu da çok ciddi bir sorun

Eğer Yer çekimi ve quantum mu bir evlendirebilirsek elimize nur topu gibi bir her şeyin kuramı geçecek

Bundan dolayı çok akıllı insanlar yeni bir hikaye çıkardılar. Sordukları şey, noktadan karmaşık ne var?

bir çizgi ya da sicim

Sicim kuramı böylece dünyaya geldi

Peki sicim kuramını bu kadar şık yapar nedir?

Kuram; farklı parçacıkları sicimler üzerinde olan titreşimler olarak tanımlıyor

Nasıl kemanda ki farklı titreşimler farklı notalar çıkarıyorsa sicimlerde farklı parçacıklar üretiyor

En önemlisi ise buna yer çekimide dahil

Sizim kuramı evrende ki her gücün birleşeceğini vaat ediyor

Buda çok büyük bir heyecan ve şişirmeye neden oluyor. Sicim hızlı br şekilde mümkün teorilere mezun edildi.

Malesef sicim kuramı bir çok sorunla birlikte geliyor.

(dil oyunu yaptı)

Matematiğinin bir çoğu tutarlı bir sicim kuramı ile başlıyor.

Ancak bu bizim 3 alansal boyutumuz ve 1 geçişsel boyutumuzla (zaman) ile örtüşmüyor

Sicim teorisinin çalışması için 10 boyut gerekiyor. Yani sicim kuramcıları deneylerini 10 boyutta yapıp

geriye kalan 6 taneden kurtulmaya çalışıyorlar

Ancak bu zaman kadar yapan olmadı ve herhangi bir tahmin henüz deney yolu ile kanıtlanamadı

Yani sicim henüz evrenin özelliklerini gösteremedi

Şimdi bir çıkıp hiç de bir işe yaramıyor bu canım diyebilir

Bilim sadece deneyler ve tahminler ile ilgilenir, onlarıda yapamayacaksak, neden sicimle uğraşalım ki?

Aslında olay nasıl kullandığımız ile alakalı

Fizik matematikten temellenir, 2 artı 2 4 eder

Bu nasıl hissedersen hisset böyle ve matematikte sicim işe yarıyor

Bundan dolayı sicim hala yararlı

Düşünün, büyük bir seyir gemisi inşa edicekseniz ancak elinizde taka planları var

Çok farklılıklar var: motordur, ha maddedir, büyüklüktür.

Ancak temelde ikiside aynı şey: yüzen şeyler

Takayı anlarsan seyir gemisi yapmak içinde birkaç şey çıkarabilirsin

Sicim kuramı ile bazı quantum sorularını cevaplayabiliriz.

Öyle sorular ki yıllardır fizikçilerin aklında örneğin:

kara delik çalışma prensibi veya bilgi çelişkisi

Sicim kuramı bizi doğru yöne yönlendirebilir

bu kafa yapısında baktığında kuram Kuramsal fizikçiler çok önemli bir araç

haline gelir ve onlara yeni şeyler keşfetmede yardımcı olur

bazense ilginç matematik yöntemlerine

Belkide Sicim kuramı her şeyin kuramı değil

ancak tıpkı noktasal parçacığın olduğu gibi

çok yaralı bir hikaye olabilir

hala gerçekliğin özelliklerini bilmiyoruz

ancak her geçen gün farklı hikayeler üretiyoruz.

Ta ki umarız ki bir gün bulana dek

Bu video İsviçre Ulusal Bilim Kuruluşu tarafından desteklendi. Tavsiyelerinden dolayı Alessandro Swan Drainie’ye teşekkürler

Çeviren: Doğa Poyraz Tahan