Video

Transkript

Kara delikler evrendeki en güçlü ve olağanüstü şeylerdir.

Ayrıca da aşırı derecede garip ve karmaşıklardır.

Bir tanesinin içine düşseydiniz neler olurdu?

Ayrıca onlar gerçekten nasıl şeylerdir?

ᴛüʀᴋçᴇ ᴀʟᴛʏᴀᴢı & ᴀçıᴋʟᴀᴍᴀʟᴀʀ: {yigithan.kilinc

Öncelikle uzay ve zamandan bahsetmemiz gerekli.

Uzay ve zaman, evrenin gösterisinin sergilendiği büyük sahnedir.

Fakat uzay sabit bir sahne değildir…

…ve zaman da, her yerde herkese göre aynı değildir.

Kısaca görecelilerdir.

Maddeler uzayı büker…

…bükülmüş uzay da, maddelere nasıl hareket edeceklerini belirtir.

Sahneye birkaç yıldız ve gezegen koyarsak…

…onların altına sarkar.

Bu biçimsiz sahne…

…tüm eğik büküklüğüyle bize kütle çekimini sağlar.

Kara delikler sadece sahneyi bükmekle kalmaz…

…tıpkı tuzak kapıları gibidirler.

Evrenin “Girilmez!” tabelası koyduğu…

…çok fazla kütleye sahip…

…kuralların değiştiği yerlerdir.

Kara deliklerin çoğu, aşırı kütleli yıldızların ölümü sonucu oluşur.

Bu işlemi, “Nötron Yıldızları” videomuzda detaylıca açıklamıştık.

Şu anda bilmeniz gereken tek şey…

…devasa kütleli yıldızlar, ömürlerinin son anlarında…

…içlerine doğru neredeyse ışık hızının çeyreği süratle çökerler.

Bu olay, çok fazla kütleyi aşırı sıkıştırarak…

…aşırı yoğun bir cisim oluşturup…

…bir bakıma uzayın sahnesini kırar.

Güneş’in 10 katı kütleye sahip bir kara delik…

…en fazla 60 km çapında olurdu.

Eğer doğrudan bir kara deliğe bakarsanız…

…hiçbir şey göremezsiniz.

Kontrolleri altındaki uzay, görünmez ve tek yollu olan…

…“Olay Ufku” adı verilen bir sınır tarafından engellenir.

Olay ufku, girildiğinde evrenin geri kalanından sonsuza dek kopulan…

…uzayın bir kısmı etrafında bir kabuk oluşturur.

Kara delik tuzak kapıları, uzayı aşırı derece deforme ettiğinden…

…ışık bile onlardan kaçamaz.

Ve içeriden bilgi aktarabilecek hiçbir şey kaçamadığından da…

…aslen nasıl göründüklerini bilmek imkânsızdır.

Yine de, maddeler üzerindeki etkilerinden dolayı kara delikleri gözlemleyebiliyoruz.

Cisimler, kara deliklerin yörüngesinde dönebilirler.

Tıpkı Güneş’in veya bir gezegenin etrafında dönebildikleri gibi.

Çoğu kara deliğin olay ufkunun etrafında dönen madde diskleri vardır. (Yığılma Diski)

Bu maddeler aşırı sıcak olabilirler.

Kara deliğin çok yakınında yörüngeleri olduğundan ışık hızının neredeyse yarısı süratle dönebilirler.

Ve parçacıklar arası küçük sürtünmeler ve çarpışmalar…

…onları 1 milyar °C sıcaklığa çıkarır.

Ve bu olay da, ironik bir şekilde, kara deliklerin etrafındaki alanın…

…aşırı derecede parlak olmasına sebebiyet verir.

Bir kara deliğin aşırı yakınına gitmeye…

…hatta içine girmeye kalkışsaydınız neler olurdu peki?

Öncelikle…

…evrendeki en tuhaf eğlence evi aynasıyla karşılaşırdınız.

Kara deliklerin yörüngesinde olan tek şey maddeler değildir.

Yakınlarında kütle çekimi öyle kuvvetlidir ki…

…ışık da onların yörüngesinde dönebilir.

Olay ufkunun hemen dışında fotosferde dursaydınız…

…ne yöne bakarsanız bakın göreceğiniz tek şey…

…kendiniz olurdu.

Dosdoğru ileri bakarsanız da kafanızın arkasını görürdünüz.

Çünkü arkanızdan salınan ışık, kara deliğin etrafında dolaşarak gözlerinize ulaşırdı.

Kütle çekimi, ayrıca zamanın akışını da değiştirir.

Kütle çekimi ne kadar güçlüyse…

…zaman da o kadar yavaş akar.

Siz, üzerinizdeki uzayın hızlanmasını izlerken…

…uzaktan bakanlar sizi ağır çekimde ilerliyor görür.

Eğer kara delikten uzaklaşmaya karar verirseniz…

…evrenin geri kalanında çok çok uzun zamanlar geçtiğini öğrenir…

…ve sevdiklerinizin çoktan ölmüş olduğu geleceğe…

…tek yönlü acayip bir zaman yolculuğu yapardınız.

Fakat bir kara deliğe yaklaşmak aşırı derecede tehlikeli olabilir.

“Spagettileşme” ile acı verici bir ölüm sizi beklemekte.

Ayaklarınız, kara deliğe kafanızdan daha yakında olduğundan dolayı…

…sizi koparmaya yetecek kadar güçlü bir kütle çekimi etkisine maruz kalırlar.

Aşağıya indikçe daha da beter hâle gelir.

Çekim daha da kuvvetlenir, vücudunuz incelip düzleşir…

…ta ki bedeniniz ince ve sıcak bir plazma hâline gelip…

…bir daha görülmemek üzere son bir höpürdetmeyle yalayıp yutulana kadar.

Spagettileşme, yalnızca ufak kara deliklere ait bir tehlikedir…

…zira küçük yarıçapa sahiptirler.

Şayet bir galaksinin merkezine gidip…

…süper kütleli bir kara delik bulursanız…

…belki de olay ufkunun ötesine geçmeyi deneyimleyebilirsiniz.

Siz olay ufkuna yaklaştıkça…

…uzaktan izleyen bir gözlemci sizin içeri hiç girmediğinizi…

…durup yavaşça gözden kaybolduğunuzu görür.

Saldığınız son ışık yavaşça olay ufkunda kaybolur.

Bu esnada…

…sizin perspektifinizden, kara deliğin boşluğu…

…daha az yönden size ışık ulaşabildiğinden sizinle buluşur.

Karanlık, sizi evrene dair görebildiğiniz tek şey…

…ufacık bir ışık noktası hâline gelene kadar sarar.

Olay ufkunun içerisinde…

…uzay ve zaman öyle bozulur ki…

…gerçekten zaman yolculuğu mümkündür.

Yani hiçbir şeyin dışarı çıkmaması büyük ihtimalle iyi bir şeydir.

Eğer herhangi bir şey oradan kurtulabilseydi…

…bir sürü zaman yolculuğu paradoksu ve evreni bozan problemle baş başa kalırdık.

Olay ufku her ne kadar korkutucu olsa da…

…hiç değilse bizi bundan korumaktadır.

Şimdiye kadar hayatta olup olmamanızın bir önemi yoktur.

Zira yakın geleceğinizde sizi yalnızca ezici bir ölüm beklemektedir.

Olay ufkunun içinde uzay-zaman öyle büküktür ki…

…burada hangi yöne ilerlerseniz ilerleyin…

…gittiğiniz her “ileri” yön…

…sizi sadece kara deliğin merkezine götürür.

Yani herhangi bir yöne gitmeye çalışmak sizi merkeze daha hızlı yaklaştırır.

En uzun süre hayatta kalmak için…

…yapmanız gereken…

…hiçbir şey yapmamaktır.

Kara deliğin merkezinde “Tekilliği” buluruz.

Olay ufkunu geçen tüm maddelerin toplandığı…

…sonsuz küçüklükteki noktayı yani.

Oraya giden maddelerle ilgili hiçbir anı bulunmaz…

…zira cisimler, kara delik tuzak kapılarında sonsuza dek kaybolurlar.

Tekillik, her şeyi eşit hâle getirir.

Bu da, evreni acayip şekillerde bozar.

Daha fazla öğrenmek isterseniz bu sorun hakkında bir video yapmıştık.

Ama kısaca…

…çok yaklaşan her şey…

…tekillikte toplanarak kara delik maddesine dönüşür.

Geçmişine dair bu anı yokluğu…

…bir kara deliğin sadece üç adet niteliği olduğu anlamına gelir:

Kütlesi, dönüşü ve elektrik yükü.

Geri kalan her şey kaybolur.

Bu açıdan bakıldığında aynı temel parçacıklar gibidirler.

Bu, evrendeki her bir kara deliğin aslında aynı olduğu anlamına gelir.

Tabii ki kütleleri farklıdır ve bazıları diğerlerinden daha hızlı döner…

…ancak tüm tekillikleri sihirli bir fizik müzesine koysaydık…

…aynı elektronlar gibi birbirlerinin tıpatıp aynısı olurdular.

Ama aynı temel parçacıklar gibi, tekilliklerin nitelikleri…

…gerçekliğin doğru gösteriminden ziyade…

…onları kağıt üzerinde açıklayabilmemizin en iyi yoludur.

Evren hakkındaki şu anki teorilerimiz…

…mesela “Genel Görelilik”…

…onları açıklayamamaktadır.

Uzayın bükülmesi ve yoğunluk sonsuz hâle gelir…

…ve koyduğumuz kurallar mantığını kaybeder.

Tekilliğin bir yüzeyi veya boyutu yoktur.

Evrendeki sıfır ile bölünme hatası gibi bir şeydir.

Yani tekillikler var bile olmayabilirler!

Ya da tamamen farklı şeyler olabilirler.

Ama şu an bunlar, güncel uzay-zaman teorimize göre en iyi tahminlerimizdir.

Bu arada, kara deliklerle ilgili duyduğunuz her şey…

…bu videodakiler de dahil…

…dönmeyen teorik kara delikler hakkındadır.

Çünkü onların matematiğini yapmak çok daha kolaydır.

Ancak kara delikler, bildiğimiz kadarıyla…

…son anlarında aşırı hızlı şekilde dönen yıldızların ölümünden doğduğundan…

…evrendeki tüm kara delikler şu anda dönüyor olmalıdır.

İnanılmaz hızlarda hem de.

Işık hızının %90’ı hızlarla.

Bu demek oluyor ki, kara delikler gerçekte bilindiklerinden daha da kötü şeylerdir.

Dönen kara deliklerin tekillikleri daha da çılgındır.

Dönme, dışa doğru kabarmalarını…

…ve bir nevi “Halkasal Tekillik” hâlini almalarına neden olur.

Bu dönme o kadar kuvvetlidir ki uzay da beraberinde sürüklenir.

Bu da, dönen kara deliklerin etrafında…

…“Ergosfer” denen başka bir bölge daha oluşturur.

Orada sabit durmak ne kadar denerseniz deneyin imkânsızdır.

Sanki akıntının karşı koyulamaz olduğu…

…ve kara deliğin siz isteseniz de istemeseniz de…

…etrafında dönmenizi istediği hızla akan bir uzay-zaman girdabı gibi.

Evren yaşlandıkça ve etraflarında ölmeye başladıkça kara deliklere ne olacak peki?

Yine söyleyelim, bilmiyoruz…

…ancak şu anki fizik anlayışımıza göre bazı fikirlerimiz de yok değil:

HAWKING RADYASYONU (IŞINIMI)

Kuantum Alan Teorisi’ne göre, uzay boşluğu kuantum dalgalanmalarıyla kaynamaktadır.

Bu dalgalanmalar, birbirlerini yok etmeden önce çok kısa bir süre boyunca var olan…

…madde ve antimadde eş parçacıkları yaratmaktadır.

Bu olay, bir kara deliğin olay ufku yakınında gerçekleştiğinde…

…parçacıklardan biri kara deliğe düşer ve diğerini yok edemez.

Kurtulan parçacık Hawking radyasyonudur.

En nihayetinde, bu parçacığın kütlesi kara delikten gelmelidir…

…bu yüzden de, yıllar içinde kara delikler küçülüp buharlaşacaklardır.

Hawking radyasyonu içeriye düşen parçacık değil…

…kara delikten kütle çalan yeni şeydir.

Kara delik ufaldıkça Hawking radyasyonu daha da kuvvetlenir ve hızlanır…

…ta ki geriye kalan tek şey aynı bir nükleer bomba gibi…

…yüksek enerjili bir radyasyonla buharlaşana dek.

Sonrasında da…

…hiçbir şey kalmaz.

Ancak bu, çok çok uzun bir süre daha gerçekleşmeyecek.

Güneşimizin kütlesinde bir kara deliğin…

…yaklaşık 10⁶⁷ senelik ömrü vardır.

Bu da demek oluyor ki, 10 bin milyar…

…milyar milyar milyar milyar milyar yılda, kütlesinin sadece…

%0.

%0.0

%0.00

%0.000

%0.0000

%0.00000

%0.000000

%0.0000001’ini

%0.0000001’ini kaybeder.

Ama çoğu kara delik Güneşimizden çok ama çok daha fazla kütlelidir.

Galaksilerin merkezlerindeki en büyük süper kütleli kara deliklerin…

…10¹⁰⁰ senelik ömürleri vardır.

Bu ne kadar uzun bir süre ki?

Bir kum saati hayal edin.

İçi, evrendeki her bir parçacık için bir tane kum tanesi ile dolu olsun.

Her 10 milyar yılda, bir tane kum tanesi aşağıya düşsün.

Eğer tüm kumun aşağı düşmesini bekleseydik…

…bu kara deliklerin ömürlerinin %1’i bile eksilmemiş olurdu.

Beyinlerimizin bu zaman ölçeklerini kavrayabilmesine yardımcı olabilecek yeteri kadar iyi bir konseptimiz yok.

Günün birinde kara delikleri gerçekten anlayabilecek miyiz?

İçlerinde neler döndüğünü öğrenebilecek miyiz?

Kimse bilmiyor.

Yalnızca dış kısımlarını görebiliyoruz.

Ve elimizdeki teoriler de, büyük ihtimalle içleri hakkında bize yanlış bilgiler veriyordur.

Ama her şeyi bilmek zorunda da değiliz.

Bu, hâla yapmamız gereken işler…

…hâlâ çözeceğimiz gizemler ve düşünecek büyük fikirlerimiz olduğu anlamına gelir.

Bu yüzden de bilimle uğraşıyoruz ya zaten.

En nihayetinde…

…sonuncusu da yok olup gitmeden evvel, hâlâ onlar hakkında fikir yürütecek bolca vaktimiz var.

[Promosyon]