Video

Transkriptlər

Bizim kainatımızın əsas valyutası enerjidir.

O evlərimizi aydınlatır,

qidalarımızı yetişdirir,

kompüterlərimizi işə salır.

Biz enerjini bir neçə üsulla əldə edə bilirik:

neft-kömür yandıraraq,

atomları parçalayaraq,

vəya günəş işığının fotoqalvaniklərə caxmasıyla.

Ama hərşeyin pis tərəfi var.

Neft-kömür çox ifratdır,

nüvə tullantıları… necə deyək, nüvə tullantılarıdır,

və hələki buludlu günlər üçün günəş enerjisini saxlayacaq qədər batareya yoxdur.

Ama yenədə, Günəşdə sonsuz, pulsuz enerji var kimi görünür.

Bizim dünyada günəş yaratmağımız mümkündür?

Şüşədə uldur yarada bilərikmi?

Günəş nüvədəki fusion prosesinə görə parlayır.

Bir sözlə desək - fusion thermonuclear prosesdir,

mənası odurki, maddələr inanılmaz dərəcədə isti olmalıdır, o qədər istiki,

atomlar elektronlarından soyunub,

elektronların və nüvələrin azadlıqla sıçraya biləcəkləri

plazma yaratmalıdırlar.

Nüvələrin hamısı positiv yüklü olduğu üçün bir-birlərini itələyirlər.

Bu itmənin qarşısını almaq üçün

hissəciklər çox, çox sürətli olmalıdırlar.

Bu misalda, çox sürətli çox isti deməkdir:

milyonlarca dərəcə.

Ulduzlar belə tempratura çatmaq üçün fırıldaqçılıq edirlər.

Onlar o qədər böyükdürlərki, nüvələrindəki təzyiq

atomları sıxacaq qədər istilik yaradır,

ta ki, onlar birləşib

daha ağır nüvə yaradıb, bu proses vaxtı enerji sərbəst buraxır.

Bu enerjinin sərbəst buraxılmasını

elm adamları yeni atom stansiyalarında

əldə etməyi ümid edirlər:

Fusion(birləşmə) reaktoru.

Dünyamızda belə direkt metodika ilə fusion(birləşmə) yaratmaq

mümkün deyil

Deməli əgər fusion-dan enerji qazanan reaktor düzəltmək istəyiriksə,

daha ağıllı olmalıyıq.

Bugünə kimi, elm adamları fusion yarada biləcək qədər isti olan plazma yaratmağın

2 yolunu tapıblar.

İlk üsulda reaktor maqnet sahəsindən istifadə edərək

plazmanı ovalımsı kameraya sıxıb

reaksiya əldə edir.

Belə maqnetik limitləmə reaktorları, misal üçün, Fransadakı İTER reaktoru

mütləq sıfırdan bir neçə dərəcə yuxarıda maye helium ilə soyudulmuş

superkeçirici elektromaqnetlərlə işləyir.

Bu deməkdirki, onlar bildiyimiz kainatdakı ən yuxarı tempratur fərqindən istifadə edirlər.

İkinci üsul, hansıki ətalət məhdudlaşdırması olaraq adlandırılır,

çox güclü lazerlərdən istifadə edərək

bir yanacaq kürəciyinin səthini qızdırıb,

partladıb,

bir anlığına yanacağı fuze edəcək qədər(birləşəcək qədər) istilədib, təzyiq altına salır.

Əslində,

dünyadakı ən güclü lazerlərin çoxu

ABŞ-dakı National Ignition Facility(Milli Alışma Təsis)-də

fusion eksperimentlərində istifadə olunur.

Bu eksperimentlər, və onlar kimi birçoxu

hal-hazırda sadəcə eksperimentlərdir.

Alimlər hələki bu texnaloğianı inkişaf etdirirlər.

Baxmayaraqki onlar fusion edə bilirlər,

hal-hazırda bu eksperimentlər üçün qazandıqlarından

daha çox enerji istifadə edirlər.

Bu texnalogiya dünyaya açılmağına qədər

hələki çox var.

Və bəlkədə heçvaxt olmayacaqda.

Bəlkədə dünyada istifadə edəcək qədər yaralı mübət cəhətlərini tapmaq qeyri-mümkün olacaq.

Ama həqiqətən mümkün olsa, o qədər səmərəli olacaqki,

1 stəkan dəniz suyu

1 barel neft yandırmağa bərabər ola bilər,

həmdəki ifrat maddələr olmadan.

Bunun səbəbi bu reaktorların xammal olaraq hidrogen vəya helium islətmələridir,

hansıki dəniz suyu bunlarla doludur.

Ama hər normal hidrogen işlədə biləmərik:

deuterium və tritium adlandırılan extra neytronları olan

xüsusi isotopları lazımdır.

Deuterium stabildir, və dəniz suyunda asanlıqla tapıla bilər,

ama, tritium biraz daha qəlizdir.

O(tritium) radioaktivdir, və bütün dünyada təxminən

20 kiloqram olmalıdır, hansıki çoxu atom silahlarındadır.

Hansıki inanılmaz dərəcədə bahalı edir.

Deməli, bizə deuteriumun birləşməsi üçün(fusion) tritiumdan başqa maddə lazımdır.

Helium-3, heliumun isotopu, əvəzləyici rol oynaya bilər.

Təəssüf ki,

Oda dünyada çox nadirdir.

Ama burda cavabımız ayda ola bilər.

Milyardlarla il ərzində,

Günəşdəki partlayışlar(solar wind) ayda çox böyük

helium-3 yataqları yaradması mümkündür.

Helium-3-ü yaratmaqdansa, sadəcə qazıb-çıxarda bilərik.

Əgər aydakı tozdan heliumu ayıra bilsək,

dünyanı min illərlə aydınladacaq qədər

enerji tapa bilərik.

Əgər indiyədək razılaşmamışdınızsa,

ayda baza qurmağımız üçün bir bəhanə daha.

Bəli, balaca bir günəş qurmaq

təhlükəli səslənə bilər.

Ama əslində dünyadakı enerji stansiyalarının çoxundan daha təhlükəsisdir.

Fusion(birləşmə) reaktoru atom stansiyaları kimi

katastrofik şəkildə ərimir.

Əgər məhdudlaşma kamerasında problem yaransa,

plazma sadəcə büyüyüb, soyuyub, reaksiyanı dayandıracaq.

Qısaca, bu bir bomba deyil.

Tritrium kim raidoaktiv maddələrin sızıntısı

ətraf-mühitə təhlükə yarada bilə.

Tritium oksigenlə birləşib radiaktiv su yarada bilər,

hansıki əgər yayılsa, təbiətə zərər verə bilər.

Müsbət tərəfdən isə, istifadədə istənilən vaxt

bir neçə qramdan artıq tritium yoxdur,

buna görə sızıntılar qısa mümdətdə effektini itərəcəklər.

Deməli, biz sizə dedik ki,

hardasa limitsiz enerji var, hansıki

ətraf-mühitə ziyan vermir

və su kimi sadə birşeyin içində var.

Bəs bunun problemi nədir?

Qiymət.

Biz sadəcə fusion reaktorlarının mümkün olub-olmayacaqlarını bilmirik.

İşləsə belə, stansiyaları tikə biləcəyimiz qiymətdən daha bahalı ola bilər.

Ən böyük problem, texnalogianın sübutunun olmamasıdır.

Bu 10 milyardlıq bir qumardır.

Və bu pul daha təmiz enerji metodlarında istifadə etmək olar,

hansıki, özlərini sübut ediblər.

Bəlkə biz araşdırmaları dayandırmalıyıq.

Vəya bəlkədə,

qazana biləcəklərimiz- hərkəs üçün limitsiz, təmiz enerji

riskə dəyər?

Tərcümə etdi.