Video

Bản trích

Một con kiến khá là ngốc nghếch.

Chúng không có nhiều não lắm, không có ý chí, không có kế hoạch,

vậy mà, nhiều con kiến tập hợp lại thì lại thông minh.

Một đàn kiến có thể xây dựng những cấu trúc phức tạp.

Một số thì trồng nấm, số khác chăn rệp.

Chúng có thể tiến hành các cuộc chiến hoặc tự bảo vệ mình.

Sao có thể như vậy được?

Làm sao một lũ những vật ngu ngốc lại có thể cùng nhau làm những điều tài tình được?

Hiện tượng này được gọi là hợp trội,

và nó là một trong những điều hấp dẫn và bí ẩn nhất trong vũ trụ của chúng ta.

Nói ngắn gọn, nó miêu tả những thứ nhỏ bé hợp thành những thứ lớn hơn

có tính chất khác với tất cả bộ phận cấu thành nó.

Hợp trội là sự phức tạp sinh ra từ sự đơn giản, và hợp trội có ở khắp mọi nơi.

[Nhạc nền]

Nước có những tính chất khác xa với những phân tử tạo nên nó, như khái niệm về sự ẩm ướt.

Lấy vải ướt chẳng hạn. Nếu bạn nhìn đủ gần, sẽ chẳng có sự ẩm ướt nào cả.

Sẽ chỉ có những phân tử nước trong các chỗ trống giữa các nguyên tử của vải.

Sự ẩm ướt là tính chất hợp trội của nước.

Một cái mới, chỉ tạo nên từ rất nhiều tác động riêng lẻ giữa những phân tử nước.

Và nó đại loại như vậy. Rất nhiều thứ tác động với nhau

theo một quy luật cụ thể, tạo nên những thứ vượt qua chính bản thân chúng.

Hóa ra, nhiều hơn tạo ra sự khác biệt.

Bản thân tính khác biệt này là điều mới mẻ rồi, và điều mới mẻ ấy

có thể cặp với những điều mới mẻ khác nữa để lặp lại quá trình.

Bạn có thể tưởng tượng điều này như những lớp chồng lên nhau,

mỗi lớp được tạo từ những bộ phận phức tạp hơn.

Nguyên tử hình thành phân tử.

Phân tử hình thành protein.

Protein tạo nên tế bào.

Tế bào tạo nên cơ quan của cơ thể.

Cơ quan của cơ thể hình thành nên cá nhân.

Cá nhân hình thành xã hội.

Nhưng, làm sao một thứ có thể vượt hơn cả những thứ tạo nên nó?

Làm sao những con kiến tạo được một thực thể ta gọi là “một đàn”?

Bằng cách tuân theo một quy luật để tạo trật tự từ sự hỗn loạn.

Ví dụ, hãy nhìn vào cách đàn kiến phân bổ công việc.

Giả sử một đàn kiến cần 25% kiến thợ, 25% kiến trông tổ.

25% kiến lính, và 25% kiến kiếm ăn.

Những con kiến giao tiếp về công việc của chúng qua các chất hóa học.

Ví dụ, kiến thợ liên tục tiết chất nói rằng: “Tôi là kiến thợ”

Khi một con kiến gặp kiến khác, chúng ngửi nhau để thu thập thông tin,

nói với nhau về trách nhiệm của chúng và chúng đang làm gì.

Cả hai ghi nhớ những ai chúng đã gặp trong quá khứ.

Bây giờ, hãy tưởng tượng một con thú ăn kiến đã ăn gần hết số kiến kiếm ăn.

Nếu không giải quyết vấn đề này sớm, cả đàn sẽ đói.

Rất nhiều kiến thợ cần phải thay đổi công việc, nhưng làm sao để nói điều này với cả ngàn con kiến?

Đơn giản thôi. Bạn không cần phải nói.

Những chú kiến thợ của chúng ta vẫn sẽ gặp và ngửi những con kiến khác, nhưng rồi chúng sẽ sớm nhận ra không có một con kiến kiếm ăn nào cả.

Nó đếm được quá ít kiến kiếm ăn, đến một mức báo động, nó thay đổi công việc của nó.

Kiến thợ trở thành kiến kiếm ăn. Những con kiến khác sẽ làm tương tự, cho đến khi lại có đủ kiến kiếm ăn.

Như vậy, chúng đã tự lấy lại được cân bằng.

Những hành động và sự tiếp xúc của một cá thể kiến là ngẫu nhiên. Bạn không thể đoán con kiến nào sẽ gặp con kiến nào khác.

Nhưng những quy luật này thật tao nhã làm sao, rất nhiều hoạt động của bầy đàn đột sinh nên kết quả.

Ở một cấp độ còn cơ bản hơn, hàng trăm những hàng triệu những phân tử phức tạp tiếp xúc với nhau để duy trì một cấu trúc mạnh mẽ và tuyệt vời.

Một sự tồn tại với rất nhiều tính chất khác nhau, còn hơn những phần đã chết của nó gộp lại.

Đơn vị nhỏ nhất của sự sống: Tế bào

Chúng ta vẫn không có khái niệm rõ ràng những sinh vật sống là gì, chúng ta chỉ biết nó hình thành từ những thứ không “sống”.

Tế bào hóa hợp và hợp tác.Chúng được chuyên hóa và trả lời tế bào khác,

và theo thời gian, ta phát triển thành những cá thể phức tạp hơn với những khả năng phi thường.

Tay, chân và trái tim của bạn, là cả một hệ thống phức tạp đến đáng kinh ngạc, được tạo nên bởi hàng tỉ những thứ ngu ngốc riêng lẻ…

…và chúng ta vẫn thở, tiêu hóa và xem videos trên Youtube :))

Làm cách nào mà tế bào của chúng ta biết được nên làm những gì?

Hãy nghĩ đến những tế bào điều hòa trong tim của bạn.

Hàng tỉ tế bào ấy chỉ cần tạo ra lực đẩy tới đúng lúc để cùng nhau tạo nên nhịp tim.

Những tế bào của chúng ta trao đổi thông tin hóa học của chúng với tế bào hàng xóm để biết chúng đang làm gì, và quyết định nên làm gì tiếp theo.

Nếu nó đang ở giữa hàng tá những tế bào đang làm một công việc chung, nó cũng sẽ tham gia làm công việc ấy chung với chúng.

Chẳng có một vật chủ nào ra lệnh cả. Chỉ những cá nhân giao tiếp với hàng xóm chúng, và làm việc theo những lời phản hồi mà chúng nhận.

Còn phần quan trọng nhất của chúng ta? Những câu hỏi kiểu đó để làm gì?

Có phải ý thức của chúng ta là hình thành từ tính chất của những tế bào trong não ta?

Hmm, câu hỏi này quá lớn và quan trọng, nên nó xứng đáng để dành một video về riêng nó.

Những thứ đột sinh rất khó để xác định. Bạn không thể chạm cả đàn kiến kiến, chỉ một phần thôi.

Nó cũng chẳng có não, hay mặt, hay cơ thể.

Nhưng mà, đàn kiến tiếp xúc với thế giới.

Cũng giống như bầy đàn tạo nên từ kiến, có những thứ tạo nên từ con người, giống như các quốc gia .

Thế quốc gia thực chất là gì? Có phải chính là dân số của nó?

Có phải là thể chế của nó, biểu tượng của nó, như quốc kì, màu sắc hay quốc ca của nó?

Những thứ nó tạo ra, như những thành phố, vùng miền mà nó chiếm giữ?

Tất cả chúng đều chỉ là những điều dễ thay đổi.

Dân số thay đổi và được thay thế.

Thể chế cứ xuất hiện rồi lại biến mất, những thành phố có thể được xây dựng và bỏ hoang.

Biên giới thay đổi liên tục theo lịch sử, và biểu tượng có thể bị thay thế bằng cái mới.

Một quốc gia không có mặt, không có não hay thân thể.

Có phải những quốc gia không có thật? Tất nhiên là chúng có thật, cũng giống như đàn kiến, những quốc gia tiếp xúc với thế giới.

Chúng có thể thay đổi cảnh quan, nổ ra chiến tranh hay dần suy tàn, và chúng cũng có thể ngưng tồn tại.

Nhưng chúng chỉ tồn tại bởi vì con người tiếp xúc với nhau.

Nhưng không chỉ những quốc gia. Tất cả những cấu trúc phức tạp xung quanh chúng ta đều tạo nên từ ta.

Kể cả khi chúng ta không có ý định, chúng ta đang luôn luôn sáng tạo.

Cộng đồng, công ty, thành phố, xã hội…

Tất cả những điều đó là những thứ về cơ bản hình thành từ những tính chất có khả năng khác nhau,

hơn hẳn những con vượn khá ngu ngốc (chúng ta) đã tạo ra chúng.

Chúng ta không biết tại sao những thứ này lại xảy ra.

Chúng ta chỉ tuân theo nó, và có vẻ như nó chính là tính chất cơ bản mà vũ trụ chúng ta vốn có.

Nó có thể chính là kì quan tuyệt vời nhất của vũ trụ chúng ta.

[Nhạc nền kết thúc]