Video

Bản trích

Nếu như bạn có thể dùng công nghệ di truyền…

…để ngăn chặn con dã thú nguy hiểm nhất với loài người.

Động vật chết chóc nhất hành tinh,

chịu trách nhiệm cho hàng tỉ cái chết:

Loài muỗi.

Cùng với những bệnh khác,

nó mang theo Sốt rét.

Một trong những chủng kí sinh trùng tàn ác nhất.

Có lẽ là kẻ sát nhân lớn nhất trong lịch sử loài người.

Chỉ vào 2015,

hàng trăm triệu người đã bị nhiễm…

…và hơn nửa triệu người tử vong.

Có một công nghệ mới có thể giúp ta loại bỏ sốt rét mãi mãi.

Nhưng để làm vậy, ta cần chỉnh sửa cả một loài vật.

Đây không phải là một giả định.

Muỗi biến đổi gen đã được tạo ra trong phòng thí nghiệm.

Ta có nên dùng công nghệ đó?

Và liệu sự nguy hại của sốt rét có đáng để ta mạo hiểm?

[ NHẠC GIỚI THIỆU ]

Sốt rét được gây ra bởi một nhóm vi sinh vật:

Plasmodia.

Một vi sinh vật rất lạ…

…chỉ tồn tại ở thể đơn bào.

Chúng là những kí sinh trùng hoàn toàn phụ thuộc vào muỗi.

Sốt rét luôn bắt đầu với một vết cắn côn trùng.

Trong tuyến nước bọt của nó,

hàng ngàn thể thoa trùng đợi tới khi côn trùng đâm qua da bạn.

Sau khi vào người bạn,

chúng đi đến gan.

Nơi chúng lặng lẽ xâm nhập vào các tế bào lớn và ẩn khỏi hệ miễn dịch.

Trong hơn 1 tháng,

chúng ẩn nấp ở đây,

tiêu thụ các tế bào…

…và thay đổi thành dạng tiếp theo: Những tiểu thể hoa cúc dạng giọt nhỏ.

Chúng nhân đôi,

taọ ra hàng ngàn bản sao…

…và thoát khỏi tế bào.

Hàng ngàn kí sinh trùng đi vào mạch máu tìm mục tiêu tiếp theo: Hồng cầu.

Để không bị phát hiện,

chúng khoác vào mình lớp màng của tế bào chúng giết.

Hãy tưởng tượng.

Giết ai đó từ bên trong,

rồi dùng da họ như lớp ngụy trang.

Dã man!

Giờ chúng mãnh liệt tấn công các hồng cầu.

Nhân bản bên trong chúng cho đến khi phá vỡ và thoát ra,

rồi tìm thêm nhiều hồng cầu và lặp lại chu kỳ.

Những tế bào chết thải ra rất nhiều chất độc…

…kích hoạt một phản hồi miễn dịch gây ra các triệu chứng cúm.

Một vài triệu chứng là sốt cao,

đổ mồ hôi và ớn lạnh,

co giật,

đau đầu và đôi khi nôn mửa và tiêu chảy.

Nếu sốt rét vượt qua rào chắn máu của não,

nó có thể gây ra hôn mê,

tổn thương thần kinh,

hoặc chết.

Giờ các kí sinh trùng đã sẵn sàng để rời đi.

Khi con muỗi khác cắn người bị nhiễm,

chúng được đi nhờ.

Chu kì có thể bắt đầu lại.

Vào 2015, virus Zika…

…gây nhiều dị tật bẩm sinh khủng khiếp nếu nhiễm phụ nữ có thai,

lan nhanh ra nhiều khu vực khắp thế giới.

Nó cũng được truyền qua muỗi.

Muỗi là vật trung gian hoàn hảo cho các bệnh người.

Chúng đã tồn tại ít nhất 200 triệu năm.

Có hàng nghìn tỉ chúng…

…và một con có thể đẻ hơn 300 trứng một lần.

Chúng gần như không thể loại bỏ được,

khiến chúng là một taxi hoàn hảo.

Nhưng ngày nay, ta đã có một loại công nghệ tiên tiến…

…có thể giúp chống lại chúng:

CRISPR.

Lần đầu trong lịch sử loài người,

ta có công cụ để tạo ra các thay đổi quy mô lớn và nhanh cho cả một loài vật.

Thay đổi thông tin di truyền của chúng theo ý muốn.

Thay vì tấn công từng nhóm côn trùng đơn lẻ,

tại sao không nghĩ đến việc thay đổi loài truyền bệnh đó?

Dùng kĩ thuật gen,

các nhà khoa học đã tạo thành công giống muỗi…

…miễn dịch với kí sinh trùng sốt rét…

…bằng cách thêm gen kháng thể mới…

nhắm vào các plasmodium.

Những con muỗi này sẽ không bao giờ truyền sốt rét.

Nhưng chỉ thay đổi gen là không đủ.

Sửa đổi chỉ được thừa hưởng bởi nửa số con…

…vì phần lớn gen có 2 bản sao dự phòng.

Chỉ sau 2 thế hệ,

nhiều nhất chỉ một nửa số con sẽ mang gen sửa đổi.

Trong một quần thể hàng tỉ con muỗi, sẽ chẳng có khác biệt gì mấy.

Một kĩ thuật biến đổi gen gọi là “Phát động gen” giải quyết vấn đề này.

Nó buộc gen mới trội trong toàn bộ thế hệ sau.

Loại bỏ hoàn toàn gen cũ.

Nhờ sửa đổi này,

99.5% con của muỗi được biến đổi sẽ mang gen sửa đổi chống sốt rét.

Nếu ta giải phóng đủ muỗi biến đổi vào tự nhiên để giao phối với muỗi thường,

gen ngăn sốt rét sẽ lan nhanh chóng.

Khi gen mới trở thành một phần di truyền tự nhiên trong loài muỗi,

plasmodium sẽ mất đi nhà của mình.

Các nhà khoa học hi vọng thay đổi sẽ xảy ra nhanh…

…đến mức chúng không thể kịp thích nghi.

Sốt rét có thể biến mất vĩnh viễn.

Nếu bạn tính đến nửa triệu trẻ tử vong vì nó mỗi năm,

khoảng 5 đứa trẻ đã chết từ lúc video này bắt đầu.

Vài nhà khoa học cho rằng ta nên…

…dùng công nghệ này càng sớm càng tốt.

Muỗi cũng được lợi từ điều này.

Chúng không được gì từ việc mang theo kí sinh trùng.

Và đây có thể chỉ là bước đầu.

Sốt rét chỉ là thử thách đầu tiên.

Nhiều loại muỗi khác cũng mang theo sốt Dengue và Zika,

ve truyền bệnh Lyme,

ruồi truyền bệnh ngủ,

bọ chét truyền bệnh dịch hạch.

Ta có thể cứu hàng triệu mạng sống…

…và ngăn sự đau khổ trên quy mô rộng lớn.

Vậy, vì sao ta vẫn chưa làm việc này?

Một điều là công nghệ CRISPR chỉ mới tồn tại khoảng 4 năm,

nên cho đến gần đây,

ta không thể thực hiện nó nhanh và dễ dàng được.

Và có những quan ngại hợp lý.

Con người chưa bao giờ sửa gen của một loài vật trên quy mô này.

Một khi ta làm nó,

sẽ không có đường lùi.

Nên nó phải được thực hiện đúng.

Vì có thể sẽ có hậu quả khó lường…

…nếu ta sửa đổi tự nhiên.

Trong trường hợp của sốt rét,

rủi ro có thể chấp nhận được…

…vì sửa đổi không tạo ra thay đổi lớn trong hệ gen,

nó chỉ thay đổi một phần riêng biệt.

Trường hợp tệ nhất…

…là nó không hoạt động,

hoặc kí sinh trùng thích ứng theo cách tiêu cực.

Vẫn còn nhiều tranh cãi.

Loại công nghệ quyền năng như “Phát động gen”…

…cần phải được dùng rất cẩn thận.

Nhưng ở điểm nào đó,

ta phải tự hỏi:

Liệu việc không sử dụng công nghệ này có trái đạo lý…

…khi mỗi ngày, có đến một ngàn trẻ em mất đi mạng sống.

Loài người cần quyết định việc này trong vài năm tới.

Các cuộc thảo luận về công nghệ này đang rất sôi nổi.

Bạn nghĩ gì?

Video thực hiện được là nhờ tiền quyên góp từ người xem trên Patreon.

Nếu bạn muốn chúng tôi làm thêm video như thế này và có phần thưởng,

bạn có thể làm vậy ở đây. Chúng tôi thực sự cảm kích.

Nếu bạn muốn biết thêm về kĩ thuật gen,

chúng tôi có video khác về CRISPR và GMO.

Và nếu như quá nhiều sinh học cho bạn,

đây là danh sách các video về không gian.