Video

Bản trích

Nếu bang của bạn trả tiền sinh hoạt của bạn thì sao?

Bạn có còn đi làm không?

Quay lại trường?

Không thèm làm việc luôn?

Bạn sẽ làm gì?

Khái niệm này gọi là Universal Basic Income (Thu nhập cơ bản phổ cập), hay UBI

và nó là một chính sách xã hội với tham vọng không thể lớn hơn thời nay

Trong năm 2017, phong trào thu nhập cơ bản đang có đà trên khắp thế giới

Những thử nghiệm ban đầu đang hoặc sắp sửa diễn ra,

và ngày càng có nhiều nước xem UBI là cách thay thế cho trợ cấp

Nó hoạt động ra sao? Và những luận điểm chính ủng hộ và phản đối nó là gì?

Hiện tại, người ta vẫn chưa thống nhất được thu nhập cơ bản là gì hay nên như thế nào

Vài người muốn dùng nó để loại bỏ trợ cấp và giảm hành chính lại

Nhiều người khác muốn nó như phần bổ sung thêm vào những chương trình đã có

thậm chí muốn nó cao đến mức việc đi làm không còn là bắt buộc

Trong video này ta sẽ nói chủ yếu về thu nhập cơ bản tối thiểu,

vừa đủ tiền để ở trên mức nghèo

Ở Mỹ, nó bằng khoảng $1.000 mỗi thắng, hay $12.000 mỗi năm

Số tiền này sẽ không bị đánh thuế

và bạn muốn xài nó vào việc gì cũng được

Trong tình huống này UBI là một cách lưu chuyển tiền tệ của xã hội

trong khi vẫn giữ nguyên thị trường tự do

nhưng… nếu ta phát tiền miễn phí

liệu mọi người có chỉ lo nhậu mà không làm việc không?

Một nghiên cứu năm 2013 của Ngân hàng Thế giới

nghiên cứu cụ thể xem người nghèo có phí hoài trợ cấp của mình vào thuốc lá và rượu bia hay không

nếu họ nhận nó dưới dạng tiền mặt

Câu trả lời rõ ràng là:

Không hề!

Sự thật là ngược lại cơ

Những nghiên cứu khác cho thấy càng giàu, người ta sẽ càng tiêu thụ nhiều rượu và chất gây nghiện hơn

Hình ảnh người nghèo lười biếng và nghiện rượu chỉ là thành kiến, không phải là thực tế

Còn sự lười biếng thì sao?

Những đợt thử nghiệm về thu nhập cơ bản phổ cập ở Canada vào những năm 70

cho thấy trong số người được hưởng có khoảng 1% nghỉ việc, chủ yếu để chăm sóc con của họ

Trung bình, một người giảm giờ làm của họ ít hơn 10%

Thời gian thừa được dùng để đạt các mục tiêu

như quay lại trường học hay kiếm việc làm tốt hơn

Nhưng nếu lười biếng và thuốc không thành vấn đề,

tại sao chế độ trợ cấp hiện tại của ta không giải quyết nghèo đói?

Các chương trình trợ cấp hay thất nghiệp thường đi kèm

với nhiều điều kiện rắc rối như phải tham gia các khóa học,

nộp đủ số đơn tuyển dụng mỗi tháng

hay chấp nhận bất kỳ công việc nào được đề nghị,

bất kể hợp tay nghề hay tiền lương

Ngoài việc mất tự do cá nhân, những yêu cầu này còn lãng phí thời gian cực kỳ,

và mục đích chỉ để thống kê thất nghiệp ít tệ đi một ít

Thường thời gian của bạn tốt hơn nên dành để kiếm công việc cho phù hợp,

tiếp tục đi học, hay tự lập một doanh nghiệp

Một hệ quả ngoài ý muốn khác của những chương trình trợ cấp là

nó khiến người ta kẹt trong nghèo nàn và khuyến khích hành vi thụ động

Hãy tưởng tượng bạn nhận trợ cấp $1.000 mỗi tháng

Trong nhiều chương trình, nếu bạn có thừa một đồng thôi,

mọi thứ sẽ bị thu hồi

Nếu bạn có công việc với mức lương $1.200

bạn có thể không chỉ mất quyền lợi,

mà vì thuế và các phí khác của bạn như phí đi lại,

bạn có thể có còn ít tiền hơn trước đó nữa

Vậy nên nếu bạn chủ động tìm cách cải thiện tình hình,

và tổng thu nhập của bạn không tăng lên mà có khi còn đi xuống,

trợ cấp có thể tạo một cái “trần” giữ người ta nghèo khổ,

và thưởng cho hành vi thụ động

Thu nhập cơ bản không bao giờ có thể bị cắt giảm

vậy nên kiếm một công việc và tăng thu nhập

sẽ luôn giúp tình hình tài chính của bạn tốt đẹp hơn

Làm việc sẽ luôn luôn được nhận thưởng

Thay vì là trần, nó tạo một cái sàn để từ đó mọi người có thể tự nâng mình lên

Nhưng ngay cả khi UBI là mô hình tốt hơn

nó có khả thi về mặt kinh tế hay không?

Lạm phát thì sao?

Chẳng phải giá sẽ tăng lên khiến mọi chuyện y như trước sao?

Vì tiền không do ảo thuật hay máy in tạo ra,

nó phải được chuyển vào từ đâu đó

Nó giống như chuyển ngân quỹ hơn là tạo quỹ mới

Vậy nên, không có lạm phát

Ok, nhưng làm sao ta đầu tư cho nó?

Ở đây không có câu trả lời đúng, vì thế giới này quá đa dạng

Quốc gia đó giàu đến đâu?

Giá trị địa phương gồm có gì?

Những thứ như đánh thuế cao hay cắt ngân sách quốc phòng

được chấp nhận trong chính sách hay không?

Hệ thống trợ cấp hiện có đã đến đâu

và, nó có hiệu quả không?

Mỗi quốc gia có con đường của riêng nó để đến với UBI

Cách dễ nhất để lấy kinh phí làm UBI

là ngưng mọi loại trợ cấp và lấy nguồn tiền từ đó cấp cho nó

Điều này sẽ không chỉ dẹp bỏ các cơ quan chính phủ,

bản thân điều đó đã tiết kiệm tiền rồi,

nó còn loại bỏ rất nhiều công việc hành chính nữa

Mặt khác, cắt bỏ nó sẽ khiến nhiều người sống khó hơn trước

Nếu mục tiêu là lập nền móng cho tất cả mọi người,

ta vẫn sẽ cần một chính sách thế nào đó

bởi vì cũng như các quốc gia, mỗi người không hề giống nhau

Cách thứ nhì:

Đánh thuế cao hơn, đặc biệt là đối với những người rất giàu

Ví dụ như trong Mỹ, kinh tế đã phát triển rất nhiều,

song hầu hết lợi ích lại thuộc về vài phần trăm giàu nhất

Chênh lệch giàu nghèo đang ngày càng tăng

và nhiều người cho rằng giờ là nên là lúc phân phối lại thành phẩm công bằng hơn

để giữ yên bình trong xã hội

Ta có thể đánh thuế vào các giao dịch tiền tệ,

tư bản, giá trị đất đai, carbon, hay ngay cả robot

Nhưng UBI không nhất thiết phải đắt tiền

Dựa theo một bài nghiên cứu gần đây, với UBI ở mức

$1.000 mỗi tháng ở Mỹ

có thể tăng trưởng GDP 12% trong 8 năm

vì nó giúp người nghèo tiêu xài nhiều hơn

và tăng nhu cầu tống thể lên

Còn những người làm những công việc dơ bẩn thì sao?

Ai sẽ đi cày? Chui rúc trong cống? Hay dỡ đàn piano?

Nếu bạn không cần làm nó để sống,

liệu người ta có còn lao động nặng nhọc, nhàm chán và vô vị nữa không?

UBI có thể giúp họ có đủ cơ sở để yêu cầu

tiền lương và điều kiện lao động tốt hơn

Một nghiên cứu tính ra mỗi dollar dành thêm cho người làm công

sẽ thêm khoảng $1.21 vào nền kinh tế quốc gia

Trong khi mỗi dollar cho những người hưởng lương cao ở Mỹ

chỉ thêm có 39 cents thôi

Sẽ vẫn còn những người rất giàu và rất nghèo,

nhưng ta có thể loại bỏ nỗi sợ, sự đau khổ và khủng hoảng tinh thần

khỏi một phần rất lớn của dân cư

Giúp người nghèo sống tốt hơn

có thể là một chiến lược kinh tế thông minh

Đối với vài người, vậy vẫn là chưa đủ

Họ muốn có UBI đủ lớn để có thể sống lối sống trung lưu

Nếu ta gạt chướng ngại về kinh tế sang một bên,

ý tưởng này thách thức căn bản cơ cấu xã hội của chúng ta

Thông qua việc kiếm tiền, bạn đoạt được cơ hội tham gia vào xã hội

điều này quyết định địa vị và lựa chọn dành cho bạn

Nhưng nó cũng khiến nhiều người dành hàng đống thời gian của họ

vào những thứ mà họ chẳng quan tâm

Trong 2016, chỉ có 33% nhân viên ở Mỹ hăng hái với công việc

16% thường xuyên trầm cảm

và 51% còn lại chỉ có mặt ở đó thôi

Liệu 67% dân cư có ngưng làm việc nếu được quyền không?

Sẽ bất công nếu ta miêu tả làm việc như chỉ là công việc nhà

Công việc cho ta cái gì đó để làm,

nó thử thách ta, tạo động lực để ta tiến bộ, nó ép ta phải tiếp xúc bên ngoài

Nhiều người kiếm được bạn hay người yêu ở công sở

Chúng ta làm việc vì địa vị, giàu sang, và vị trí của riêng mình trong thế giới

Chúng ta kiếm cái gì đó để làm trong cuộc sống của mình,

và đối với nhiều người, công việc mang lại ý nghĩa cho họ

Còn có nhiều quan ngại khác về UBI nữa

Nếu tất cả chương trình trợ cấp đều đổi sang một chính sách

nó sẽ giúp chính phủ có rất nhiều quyền lực

Những chương trình riêng lẻ thì dễ chỉ trích hay cắt giảm hơn là một tập hợp

Hay những đảng phái dân túy có thể hứa thay đổi UBI sâu sắc để có thể cầm quyền

Và một mức thu nhập cơ bản phổ cập không thể giải quyết mọi vấn đề

khi động đến vấn đề bình đẳng

Ví dụ như tiền thuê nhà

nhà giá $1.000 ở quê thì khá là tuyệt đấy,

nhưng ở khu đô thị đắt đó thì nó chả là bao,

nên có thể dẫn đến người nghèo rời khỏi trung tâm,

và sự khác biệt giữa giàu và nghèo càng lớn hơn

Và tất nhiên, đối với một số người,

quan niệm công việc không phải là một nhu cầu sống còn, là không thể tưởng nổi

[Kết luận]

Vậy thu nhập cơ bản phổ cập có phải là ý tưởng tốt hay không?

Thành thật trả lời thì chúng ta vẫn chưa biết

Ta cần phải có nhiều nghiên cứu hơn, nhiều đợt thử nghiệm lớn hơn

Ta cần phải nghĩ xem ta muốn loại UBI như thế nào

và săn sàng hy sinh cái gì để chi trả cho nó

Tiềm năng ở đây là rất lớn

Nó có thể là mô hình triển vọng nhất để ta loại bỏ nghèo đói một cách bền vững

Nó có thể giảm một phần lớn sự tuyệt vọng trên thế giới,

và giúp tất cả chúng ta ít căng thẳng hơn rất nhiều

Video này làm được là nhờ thu nhập cơ bản phổ cập

được cung cấp bởi các bạn khán giả

10.000 người vòng quanh thế giới cho chúng tôi thu nhập hằng tháng trên patreon.com/kurzgesagt

Các bạn giúp chúng tôi có tiền lương và mua phần cứng mới,

các bạn giúp chúng tôi làm video mới

và các bạn giúp chúng tôi dành nhiều thời gian cho từng video hơn

Kurzgesagt sẽ không thực sự được như ngày hôm nay mà không có sự trợ giúp của các bạn

Các bạn giúp chúng tôi được tự quyết,

và các bạn cho chúng tôi được tự do chon chất lượng hơn số lượng

Cảm ơn các bạn rất nhiều