Video

Bản trích

Hãy tưởng tượng bạn có thể thu thập năng lượng từ mọi ngôi sao trong khoảng cách 100 triệu năm ánh sáng,

từ hàng ngàn thiên hà,

mỗi cái chứa hàng tỉ ngôi sao.

Hãy tưởng tượng bạn có thể lấy được năng lượng này

và dùng nó để khai hỏa siêu vũ khí lớn nhất trong vũ trụ.

Hãy tưởng tượng sự phá hủy bạn có thể gây ra.

Hóa ra,

bạn không cần phải tưởng tượng,

những điều này tồn tại.

Và chúng được gọi là chớp tia gamma.

Nhưng những sát thủ bắn tỉa vũ trụ này là gì?

Và chuyện gì sẽ xảy ra nếu Trái Đất bị bắn trúng ?

Để hiểu chớp tia gamma, ta phải hiểu tia gamma.

Tia gamma là bức xạ điện từ.

Những sóng mang năng lượng …

… giống như ánh sáng khả kiến.

Ánh sáng khả kiến là một phần nhỏ của quang phổ điện từ.

Nó là phần mắt bạn có thể thấy.

Ở năng lượng thấp hơn,

có sóng radio,

sóng vi ba,

và tia hồng ngoại.

Và ở năng lượng cao hơn,

tia cực tím,

tia X,

và tia gamma.

Tia gamma rất mạnh.

Một photon của tia gamma …

… mạnh hơn một triệu photon ánh sáng khả kiến cộng lại.

Năng lượng cao khiến tia gamma là bức xạ ion hóa.

Có nghĩa là chúng đủ mạnh …

… để bẻ gãy các liên kết nguyên tử.

Điều này làm chúng trở nên nguy hiểm.

Bức xạ ion hóa làm hỏng cỗ máy sinh hóa tinh vi …

… giúp ta sống.

Như một viên đạn 9mm bắn qua một đồng hồ.

May thay, trên Trái Đất …

Tầng ozone chặn tia gamma.

Lọc chúng ra trước khi chúng gây hại.

Nhưng nếu khí quyển chặn tia gamma từ vũ trụ,

thì sao chớp gamma hay GRB từ vũ trụ được phát hiện?

Vào Chiến tranh Lạnh.

Hoa Kỳ phóng các vệ tinh do thám …

… có thể phát hiện tia gamma từ các vụ thử bom nguyên tử của Liên Xô trong không gian.

Họ không thấy quả bom nào.

Nhưng họ có quan sát thấy những chớp sáng mờ từ không gian.

Kéo dài chỉ vài giây.

Tới nay, đây là phát hiện khoa học lớn duy nhất bởi vệ tinh do thám …

… mà ta biết.

Các nhà thiên văn dùng kính viễn vọng để thấy các loại ánh sáng khác nhau để thực hiện các phát hiện của họ.

Và các vệ tinh do thám này cho họ …

… cặp mắt mới.

Chúng là bí ẩn trong 30 năm.

Nhưng rốt cuộc, ta khám phá được nguồn của GRB.

Một thiên hà cách 6 tỉ năm ánh sáng.

Nếu GRB có thể được nhìn thấy từ khoảng cách như vậy.

Thì nó phải cực kì mạnh.

Giải phóng nhiều năng lượng trong 1 giây …

… hơn Mặt Trời trong quãng đời 10 tỉ năm.

Làm GRB là hiện tượng sáng nhất trong vũ trụ.

Vậy chúng đến từ đâu?

GRB đi kèm cùng với những cái chết dữ dội nhất trong vũ trụ.

Và sự hình thành của hố đen.

Có 2 loại chớp gamma.

Ngắn và dài.

Và mỗi cái có một nguồn riêng.

GRB dài kéo dài khoảng 1 phút.

Và các nhà khoa học nghĩ chúng được tạo ra bởi siêu tân tinh.

Khi lõi của một ngôi sao khổng lồ sụp đổ để trở thành hố đen.

GRB ngắn dài vài giây.

Và được tạo ra khi 2 sao neutron trong 1 hệ sao đôi hợp lại.

Qua hơn hàng triệu năm,

quỹ đạo của chúng phân rã do tạo ra sóng trọng lực.

Khi chúng đủ gần để va chạm.

Chúng đâm vào nhau.

Tạo nên một hố đen.

Cả siêu tân tinh và sao neutron hợp lại tạo ra cùng một thứ.

Hố đen.

Bao quanh bởi một đĩa khí từ còn lại từ ngôi sao mẹ.

Trong các môi trường này,

sự quay làm từ trường mạnh hơn.

Tạo ra các luồng hạt nóng,

di chuyển gần tốc độ ánh sáng.

Khí trong lò lửa này sinh ra …

… 2 luồng hẹp của tia gamma năng lượng cao.

Như một súng laser vũ trụ.

Không như những vụ nổ vũ trụ khác tản ra và mờ đi.

GRB hội tụ hơn.

Và có thể thấy ở xa hơn.

Bất kì chi tiết nào thêm sẽ cần quá nhiều toán cho một video YouTube.

Vũ trụ có đầy những sát thủ bắn tỉa này.

Bắn ngẫu nhiên và chói lòa vào bóng tối.

Và chúng trúng ta mọi lúc.

Trung bình, ta phát hiện 1 cái mỗi ngày.

May thay,

phần lớn đều vô hại.

Những chớp ta đã phát hiện đến bây giờ …

… xuất phát từ ngoài dải Ngân Hà.

Quá xa để ảnh hưởng đến ta.

Nhưng một GRB ở gần có thể thảm họa.

Nếu một cái xảy ra cách vài năm ánh sáng.

Nó sẽ hoàn toàn nấu chín bề mặt Trái Đất.

Hoặc ít nhất, mặt đối diện nó.

Nhưng một GRB ở xa hơn vẫn có thể kết thúc sự sống trên Trái Đất.

Và nó không cần phải trúng thẳng ta để giết ta.

Nếu xảy ra cách vài ngàn năm ánh sáng.

Nó sẽ rộng hàng trăm năm ánh sáng lúc nó đến chỗ ta.

Quét qua hệ Mặt Trời.

Như một cơn sóng thủy triều.

Tầng ozone bảo vệ ta.

Nhưng nó chịu tia cực tím từ Mặt Trời tốt hơn.

Một chớp gamma có thể làm quá tải nó.

Làm ta tiếp xúc với bức xạ Mặt Trời chết người.

Ozone cần vài năm để sản sinh lại bằng quá trình tự nhiên.

Đủ thời gian để Mặt Trời nướng Trái Đất khô.

Hoặc ít nhất, để giết hầu hết các dạng sống phức tạp.

Thật ra,

điều này có thể đã xảy ra.

Một GRB được cho là một nguyên nhân gây ra cuộc tuyệt chủng Ordovician …

… 450 triệu năm trước.

Tiêu diệt hơn 85% các loài sinh vật biển.

Mặc dù gần như không thể chứng minh được.

Chớp gamma có thể là một lý do ta không thấy sự sống ở nơi khác trong vũ trụ.

Chúng có thể quét sạch nhiều sự sống thường xuyên.

Người ta đã nghĩ rằng vì GRB.

Chỉ 10% thiên hà các dạng sống như ta có thể sinh sống.

Vậy, chúng sẽ giết ta chứ?

Có lẽ không.

Trong một thiên hà như ta.

Có thể chỉ có một GRB trong 1 thiên niên kỉ.

Và để làm hại ta,

chúng phải gần …

… và hướng vào ta.

Nhưng vì tia gamma di chuyển ở tốc độ ánh sáng.

Ta sẽ không biết một cái đang đến tới khi nó đã đến.

Nên có thể đã có một GRB đang trên đường giết ta.

Và ta sẽ không biết cho đến khi nó trúng ta và ta chết.