Video

Transcriptie

Stel je voor dat je de energie van elke ster binnen 100 miljoen lichtjaar

kan verzamelen. Van duizenden sterrenstelsels,

ieder met miljarden sterren.

Stel dat je over deze kracht bezit en het kunt gebruiken

om het grootste superwapen in het universum af te vuren.

Bedenk wat voor schade je kan doen!

Nu blijkt het dat je het je niet voor hoeft te stellen; ze bestaan.

en ze heten gammaflitsen.

Maar wat zijn deze kosmische scherpschutters?

en wat gebeurt er wanneer er een schot op de aarde wordt gelost?

Om gammaflitsen te begrijpen, moeten we eerst gammastraling begrijpen.

Gammastraling is een elektromagnetische golf,

die energie draagt, zoals zichtbaar licht.

Zichtbaar licht is een minuscuul gedeelte van het elektromagnetische spectrum.

Het gedeelte dat je ogen kunnen zien.

Bij lagere energieën zijn er radiogolven, microgolven en infrarood.

En bij hogere energieën, ultraviolet-, röntgen-, en gammastraling.

Gammastraling is enorm krachtig.

Een enkele foton gammastraling heeft meer energie

een miljoen zichtbare fotonen bij elkaar.

Het hoge energiegehalte maakt gammastraling een ioniserende straling,

wat betekent dat ze genoeg energie hebben om atomaire verbindingen te breken.

Dit maakt ze gevaarlijk voor jou en mij.

Ioniserende straling verstoort de fijne biomechanische machine die ons laat leven,

zoals een 9mm kogel door een klok.

Gelukkig blokkeert op aarde de ozonlaag gammastraling,

het filtert het voordat het ons kwaad kan doen.

Maar als de atmosfeer de gammastraling uit de ruimte blokkeert,

hoe zijn gammaflitsen, of GRBs, vanuit de ruimte dan ooit ontdekt?

Tijdens de Koude Oorlog stuurde de VS spionagesatellieten omhoog

die gammastraling konden meten van Russische nucleaire tests in de ruimte.

Ze zagen geen bommen, maar kleine pulsen vanuit de ruimte,

die maar enkele seconden duurden.

Tot nu is dit de enige wetenschappelijke ontdekking door een spionagesatelliet

waarvan we het weten.

Astronomen gebruiken telescopen die verschillende soorten licht zien

om hun ontdekkingen te doen, en deze satellieten gaven hen een nieuw set ogen.

Ze waren 30 jaar een mysterie, maar uiteindelijk ontdekten we

de bron voor een GRB: een sterrenstelsel, 6 miljard lichtjaar verwijderd.

Als een GRB gezien kan worden van zo’n afstand,

dan moet het enorm energetisch zijn,

en meer energie vrijgeven in 1 seconde

dan de zon in zijn gehele levensduur van 10 miljard jaar.

Dit maakt GRBs de helderste gebeurtenissen in het universum.

Waar komen ze vandaan?

GRBs gaan samen met een van de meest geweldadige rampen in het universum

en de geboorte van zwarte gaten.

Er zijn twee soorten gammaflitsen: korte en lange.

En beide hebben hun eigen bron.

Lange GRBs duren ongeveer een minuut, en wetenschappers denken dat ze

voortkomen uit supernova’s, waar de kern van een massieve ster

instort tot een zwart gat.

Korte GRBs duren 1 seconde en ontstaan wanneer 2 neutronensterren samensmelten.

Na miljoenen jaren nemen hun banen af door uitstraling van zwaartekrachtgolven.

Wanneer ze dicht genoeg bij elkaar komen, klappen ze in elkaar,

en vormen een zwart gat.

Zowel supernova als samensmeltende neutronensterren maken hetzelfde:

zwarte gaten, omringd door een gemagnetiseerde schijf van gas

dat overblijft van hun oorspronkelijke sterren.

Hier versterkt de roterende schijf van gas het magnetische veld

dat een hete straal deeltjes uitstraalt met bijna de snelheid van het licht.

Het gas in deze stroom maakt twee dichte stralen hoog energetische gammastraling,

als een lasergeweer vanuit de hemel, dus anders dan andere kosmische explosies,

die spreiden en uitvagen, blijven GRBs gefocust

en kunnen van veel verder gezien worden.

Meer details wordt teveel wiskunde voor een YouTube-video.

Het universum zit vol met deze kosmische scherpschutters,

die blind rondvuren in het donker, en ons voortdurend raken.

Gemiddeld detecteren we er één per dag.

Gelukkig zijn de meeste ongevaarlijk.

Alle flitsen die we gedetecteerd hebben komen van buiten de Melkweg,

te ver weg om ons te schaden.

Maar een GRB vlakbij kan rampzalig zijn.

Als er één ontstaat op een paar lichtjaar afstand,

zal het de oppervlakte van de aarde wegkoken,

of in ieder geval het deel dat er naartoe gericht is.

Maar een GRB iets verder weg kan nog steeds het leven op aarde beëindigen.

En het hoeft geen voltreffer te zijn om ons te doden.

Als het van een paar duizend lichtjaar ver komt,

is het honderd lichjaar breed tegen de tijd dat het ons bereikt,

en overspoelt het ons zonnestelsel als een getijdegolf.

Nogmaals, de ozonlaag beschermt ons,

maar die is beter geschikt om ultraviolet zonlicht tegen te houden.

Een gammaflits zal het verpletteren

en ons blootstellen aan dodelijke zonnestraling.

Ozon doet er jaren over om te herstellen op natuurlijke wijze,

meer dan genoeg tijd voor de zon om de aarde te verbranden.

Of tenminste het meeste van het complexe leven te doden.

Dit kan zelfs al eens gebeurd zijn.

Een GRB is misschien een mogelijke oorzaak

van de Ordoviciaanse uitsterving 450 miljoen jaar geleden

dat bijna 85% van het leven in zee wegvaagde,

al is het heel moeilijk te bewijzen.

GRBs kunnen zelfs de reden zijn

waarom we gaan ander leven zien in het universum.

Ze zouden regelmatig enorme stukken kunnen schoonvegen.

Er wordt gesteld dat vanwege GRBs,

maar 10% van de sterrenstelsels geschikt is voor leven gelijk aan ons.

Dus… gaan ze ons vermoorden?

Waarschijnlijk niet.

In een sterrenstelsel als de onze, is er maar 1 GRB per millenium.

Om ons te schaden moeten ze dichtbij zijn en naar ons gericht.

Maar omdat GRBs met de snelheid van het licht gaan,

weten we niet of er één onderweg is totdat het hier aankomt,

dus er kan al een onderweg zijn om ons allemaal te doden,

en we zouden het niet weten totdat het ons raakt en we dood zijn.