Video

Transkripsyong

Noong Disyembre 2019, sinabi ng mga awtoridad ng Tsina

sa buong mundo na may “virus” na kumakalat sa kanilang komunidad

Sa mga sumunod na buwan, kumalat ito sa ibang bansa na may mga kasong dumodoble sa loob lamang ng ilang araw

Ang tawag sa “virus” na ito ay “Severe Acute Respiratory Syndrome-Related Coronavirus 2 (SARS-CoV-2)

na nagdudulot ng sakit na “Covid-19” at ‘Coronavirus’ ang tawag ng nakararami dito.

Ano ba talaga ang nangyayari kapag nakuha ng tao ang virus? Ano ang dapat nating gawin?

Ang virus ay isang bola na nakapalibot sa “genetic material” at ilang protina. Kung tutuusin, hindi nga ito buhay.

Dadami lang ito kapag nakapasok na sa may buhay

Maaaring kumalat ang Corona sa ibabaw ng mga kagamitan

pero hindi pa alam gaano ito katagal manatili rito

Ang pangunahing paraan ng paghawa ay mula sa mga patak, kung may umubo o humawak ka sa maysakit tapos sa iyong mukha

lalo na kung kinusot ang mata o ilong

Mula dito, makakapasok na ang virus sa loob ng katawan

Pupunta ito sa bituka, “spleen” o sa mga baga kung saan makikita ang pinakamalubha nitong bunga

Kahit sa kakaunting coronavirus ay maaaring magdulot ng grabeng sitwasyon

Ang baga ay mayroong bilyong “epithelial cells”

Ito ang mga cells na bumabalot sa ating lamang-loob na maaaring maimpeksyon.

Kumakapit ang Corona sa isang uri ng “receptor” sa naturang balot para maiturok ang kanyang “genetic material”

Hindi alam ng “cell” ang nangyayari, kaya susundin lang nito ang bagong panuto, na madali lang gawin:

bumuo ng kopya at magparami.

Napupuno ito ng marami pang mga kopya ng “virus” hanggang umabot sa sukdulan na may huling utos,

wasakin ang sarili.

Tila malulusaw ang cell, na maglalabas ng bagong coronavirus na handang manalakay ng iba pang mga cells

Tataas ang bilang ng mga nahawang cells papalago

Pagtapos ng 10 araw, milyong cells na ang nahawa at bilyong virus na ang kumalat sa baga

Wala pa gaanong sira ang nadulot ng virus, pero mag-uudyok ang Corona ng mas matinding pinsala

sa iyong resistensya.

Ang iyong “immune system” ay nagtatanggol sa iyo. Ngunit, maaari din itong maging sanhi ng pinsala na kailangang bantayan

Habang dumadating ang immune cells sa baga para puksain ang virus, hahawaan din ito ng Corona na magdudulot ng kalituhan.

Walang tenga o mata ang mga cells

Kaya nakikipag-ugnayan sila sa pamamagitan ng “cytokines”

Bawat galaw at reaksyon ng mga immune cells ay kontrolado ng “cytokines”.

Tinutulak ng Corona ang mga nahawa nang immune cells na kumilos nang higit sa kailangan

Samakatuwid, nilalagay nito ang katawan sa alanganin dahil nagpapadala pa ng sobrang immune cells, na masasayang lamang at makakapinsala.

Dalawang uri ng cell ang pinaka-makapaminsala.

Una, ang “neutrophils” na magaling pumatay, kabilang ang sarili nating cells.

Pagdagsa nila, magpapalabas sila ng “enzymes” na hindi lamang papatay sa kaaway kundi sa kakampi rin

Ang isa pang mahalagang uri ay ang “Killer T-cells”, na nag-uutos sa mga nahawa nang cells na magpakamatay

Dahil sa kalituhan, pati ang mga malulusog na cells ay nauutusan ding magpakamatay.

Habang dumarami ang pagpasok ng immune cells, mas malaking pinsala ang nadudulot, at mas malaking bahagi ng malusog pang baga ang nadadamay.

Maaari pa itong lumala sa puntong permanente na at hindi na magagamot ang pinsala, na nagdudulot ng panghabambuhay na kapansanan.

Karamihan ng mga kaso, unti-unting pang nababalik ang immune system sa dati

Napapatay ang mga nahawang cells, napipigilan ang virus na humawa pa at naliligpit ang sira

Nag-uumpisa ang paggaling.

Kalakhan ng mga taong nahawa ng Corona ay nakararaos sa mga pangkaraniwang sintomas

Pero marami ding kaso ang delikado o nagiging kritikal.

Hindi pa natin alam ang bahagdan dahil hindi pa tukoy lahat ng kaso

pero maaari nang ideklara na higit pa ito sa simpleng trangkaso. Sa mas malalang mga kaso,

Milyon sa mga epithelial cells ay sira na, at kasama doon ang pagkawala ng proteksyong bumabalot sa baga

Ang alveoli - mga munting lobo sa loob ng baga kung saan nagaganap ang paghinga - ay pwede nang maimpeksyon ng mikrobyo na noo’y hindi problema

Nakakaroon tuloy ng pulmonya ang mga pasyente.

Mahihirapan na sa paghinga, at kung tuluyang bumigay, kinakailangan na ng ventilator para mabuhay.

Ilang linggong inipon ng immune system ang buo nitong kapasidad at lumikha ng milyong armas laban sa virus

At habang sumisingit ang pagdami ng libo-libong mikrobyo, mabibigla ang ating resistensya

Makakapasok sila sa dugo para kumalat sa katawan; at kung patuloy itong mangyari, tiyak ang kamatayan.

Madalas nahahambing ang Coronavirus sa trangkaso, pero sa katunayan ay mas mabangis ito.

Mahirap pang alamin ang eksakto nitong death rate habang nangyayari pa ang epidemya,

ang alam natin ay mas nakakahawa ito at mas mabilis kumalat kaysa sa trangkaso

May dalawang hinaharap sa epidemya para sa Corona: mabilis at mabagal.

Kung aling kinabukasan ang ating matutunghayan ay batay sa kung paano tayo kumilos sa mga unang araw.

Ang isang mabilis na epidemya ay masaklap at magbubuwis ng maraming buhay.

Ang isang mabagal na epidemya ay hindi na inaalala sa mga aklat ng kasaysayan.

Ang pinakamasahol na tagpo ng mabilis na epidemya ay nagsisimula sa mabilis na pagdami ng nahahawa

dahil wala o kulang sa mga hakbang para pabagalin ito

Bakit ito nakasasama?

Sa isang mabilis na epidemya, marami ang magkakasakit nang sabay-sabay

Kung masyado nang lumobo ang bilang, hindi na kakayanin ng mga pagamutan na saluhin lahat.

Kukulangin sa pangangailangan, gaya ng manggagawang medikal o ventilator, at mapapabayaan ang iba.

May mamamatay nang hindi man lang nagagamot.

At habang nagkakasakit din ang mga manggagawang medikal, bababa ang kapasidad ng mga pagamutan na makapaglingkod.

Kung ito ang mangyari, may masasakit na kapasyahang kailangang tuparin hinggil sa kung sino ang bubuhayin at sino ang hahayaang mamatay.

Tiyak na tataas ang bilang ng mga mamamatay sa ganitong klaseng pangyayari.

Upang maiwasan ito, kailangan ng buong mundo - ibig sabihin, tayong lahat - na magtulungan para gawin itong mabagal na epidemya.

Mapapabagal ang epidemya sa mga wastong pagtugon

Lalo na sa simula, upang masiguro na lahat ng maysakit ay magagamot pa rin at walang pagamutan ang bumigay

Dahil wala pang bakuna para sa Corona, kailangang ipanibagong-hubog ang ating kaugalian,

na magsisilbing pansamantalang “bakuna”. Nangangahulugan ito ng dalawang bagay:

1. Iwasang magpahawa
2. Huwag manghawa ng iba

Kahit tunog siyang simple, ang pinakamahusay na kaya nating gawin ay maghugas ng kamay.

May kapangyarihan ang sabon.

Ang coronavirus ay nakabalot sa parang sebo;

Sinisira ng sabon itong sebo at hindi na kaya ng virus na makahawa pa.

Pinadudulas din nito ang mga kamay, at sa galaw pa lang ng paghuhugas, nadudurog ang virus mismo

Para masigurong tama ang paggawa nito, maghugas ka ng kamay na tila ba kakahiwa mo pa lang ng sili at magsusuot ka na ng contact lens.

Ang sunod na kailangang gawin ay social distancing, na hindi talaga magandang karanasan

pero mabuting kagawian. Ibig sabihin: walang yakapan, walang pakikipagkamayan.

Kung kaya mong manatili sa bahay, manatili lang sa bahay para maprotektahan ang iba na kailangang lumabas para makapaglingkod sa lipunan

mula sa doktor hanggang kahera, o sa pulis. Nakadepende ka sa kanilang lahat; at nakadepende din sila sa ‘yo na huwag magkasakit.

Sa mas malaking antas, may mga quarantine, na iba-iba ang ibig sabihin, mula sa paghihigpit sa paglalakbay hanggang sa kautusang manatili sa tahanan.

Hindi magandang maranasan ang quarantine, at lalo nang hindi ito popular.

Pero nabibigyan nito ang mga dalubhasa ng sapat na panahon para makabuo ng lunas at bakuna

Kaya kung malagay ka man sa quarantine, kailangan itong maunawaan at galangin.

Walang nakakaaliw tungkol dito. Pero kung kinabukasan natin ang titimbangin, maliit na sakripisyo lang ito.

Ang tanong kung paano magwawakas ang epidemya ay nakadepende sa kung paano ito nagsisimula;

kung magsisimula ito nang sobrang bilis (na maraming tao ang damay agad), matatapos ito nang malala.

Kung magsisimula ito nang mabagal, at paunti-unti ang nahahawa, matatapos ito nang sakto lang.

Kaya sa panahon at yugtong ito, ito ay nasa ating mga kamay,

literal man,

at matalinghaga rin.